Nghề không có tuổi hưu
Người đàn ông ấy có tên Hồ Lạng. Sắp bước qua tuổi 75 thế nhưng ông vẫn miệt mài mỗi ngày từ 8 - 9 tiếng đồng hồ ngồi vót tre làm diều, gọt sáo cung cấp cho cả làng. Làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu (Nghệ An) vốn nổi tiếng là một địa danh của truyền thống học hành đỗ đạt cao, làng dạy học, làng dệt vải, làng thơ dân gian… Nhưng chưa mấy ai chạm bút tới một đặc điểm nữa đó là làng diều. Nói về thú chơi tao nhã này, không ai biết nhiều hơn ông Lạng: “Thời giặc Pháp xâm lược, làng này thả diều để giúp dân tránh giặc, khi nào giặc đổ bộ từ dưới biển lên thì các cụ kéo diều cho nó chao mạnh, sáo đổ hồi nhanh hơn bình thường, dân làng biết đó là tín hiệu báo động có giặc càn và nhanh chóng sơ tán lên miền ngược…". Nói về mình hồi trẻ, ông nhoẻn miệng cười, giọng dí dỏm: “Thuở thanh niên trai tráng, cái gì cũng muốn mình là nhất, thấy ông Chắt Ngọc và Trường Loe xóm trên có cặp sáo to bằng cái phích nước, tôi đã làm một cái diều to bằng hai gian nhà, đem ra thả thử, gặp lúc gió to, kéo luôn cả tôi và ông bạn nữa qua sông Đồng Nghệ. Hai đứa bị tha chạy xành xạch một quãng đường dài, mệt quá cuối cùng phải buông dây ra, sáng hôm sau phải xuống tít làng bên chuộc về”. Theo năm tháng, người thanh niên ấy nay tóc đã bạc, răng đã rụng gần hết, chân tay không còn nhanh nhẹn như trước, chỉ có điều không thay đổi, đó là lòng đam mê gắn bó với cánh diều. Lúc còn khỏe, ông tự đạp xe tìm đến những xưởng gỗ trong vùng chọn loại gỗ vàng tâm để làm miệng sáo. Theo ông thì đó là thứ gỗ nhẹ, bền, mềm, đặc biệt là tiếng kêu rất ngọt.
Trong tỉnh Nghệ An, gần như chỉ có làng Quỳnh Đôi có thú chơi thả diều sáo. Chiều chiều, sau một ngày làm việc vất vả, xóm làng lại được thư giãn bởi tiếng ru của sáo diều. Trời càng về khuya, gió càng ổn định, là lúc mọi tiếng động của nhịp sống đời thường tạm lắng xuống nhường chỗ cho không gian tĩnh mịch của đồng quê. Diều được kéo xuống gần hết chỉ để lại vài chiếc có tiếng sáo hay để thưởng thức. Trong số đó không thể thiếu được diều của ông Lạng. Đêm khuya, sương xuống thấm đều đến từng thớ gỗ của sáo, làm cho tiếng kêu ngọt và trong hơn đó mới là lúc sáo diều kêu chuẩn nhất.
“Đừng gọi tôi là nghệ nhân”
Dân làng Quỳnh Đôi vẫn gọi ông là nghệ nhân làm diều từ hai mươi, ba mươi năm nay. Thế nhưng ông chỉ khiêm tốn: “Đừng gọi tôi là nghệ nhân, nghe to tát quá, hơn 50 năm miệt mài làm việc chỉ đơn giản là để quê mình không mất đi tiếng sáo diều quen thuộc thôi”. Nhấp ngụm trà đặc quánh, chậm rãi châm điếu thuốc lá, ông tâm sự: “Làm ra thì vô kể nhưng để có cặp sáo "để đời” thì chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Có người làm cả đời mà không có nổi một cặp ra hồn. May mắn thay mình cũng có mấy cặp sáo được đánh giá có tiếng kêu “cựu đỉnh”. Không như ở Huế hay một số địa phương khác, mỗi bộ sáo ở làng Quỳnh Đôi thường chỉ có hai chiếc. Một chiếc to, một chiếc bé. Thân sáo to được làm bằng tre, sáo nhỏ làm bằng nứa, tất cả được ngâm nước trước đó khoảng một năm. Gọt được một cặp sáo phải vất vả mấy ngày trời, bao nhiêu tâm huyết đổ vào công việc.
Bộ đồ nghề của ông mới thật độc đáo, cũng có lưỡi dùng để bào, để khoét, để múc, để chích… có điều tất cả chúng đều được tự chế bằng thép, bằng vỏ đạn ông nhặt về rồi tự tạo. Qua bao nhiêu năm đục đẽo, bàn tay ông trở nên to bè khác thường. Hai ngón trỏ chai lì, bóng đi vì tiếp xúc nhiều với sắt và gỗ. Nhưng có điều động tác gọt của ông thì vẫn thoăn thoắt không hề có dấu hiệu của tuổi già. Ông nói say sưa: “Một cặp sáo được gọi là hay thì phải có sự phối hợp nhịp nhàng của tiếng ồm sáo lớn và tiếng đanh của sáo bé, cả hai tạo nên một thứ phách nhịp đều, khoan thai, tạo cho người nghe cảm giác nhẹ nhõm, thư thái…”
Tiếng sáo của ông Hồ Lạng đã vượt qua cánh cổng làng bé nhỏ bay vào tận Đắk Lắc, ngược lên Lao Cai. Những người con làng Quỳnh xa nhà đều muốn mang theo một chút hồn quê sáo diều.
Mơ ước của ông ấp ủ từ lâu mà chưa thực hiện được là một lần đưa cánh diều quê vào Huế thi cái hay cái đẹp của diều làng Quỳnh. “Khi đó, trước những cánh diều Huế rực rỡ, thì cánh diều Quỳnh Đôi sẽ làm say lòng người bởi sự giản dị và tiếng kêu mê hồn được làm từ thứ tre, nứa của vùng đất vốn bị coi là khô cằn sỏi đá…”
QUANG THÀNH