Thực trạng phát triển du lịch làng nghề tại Việt Nam
Hiện cả nước có khoảng 3.000 làng nghề; trong đó có 400 làng nghề truyền thống, nhiều sản phẩm nghề có lịch sử phát triển hàng trăm, hàng nghìn năm. Tiềm năng là vậy nhưng ít khách đến làng nghề dù có khá nhiều chương trình tuor giới thiệuTại các làng nghề này chưa có những điều kiện để trình diễn, dịch vụ phục vụ khách tham quan nghèo nàn. Sự tham gia của cộng đồng và phát triển du lịch chưa cao, bởi họ chưa nhận thức được giá trị của du lịch đem lại. Bên cạnh đó, một số làng nghề hướng phát triển du lịch nhưng hạ tầng giao thông và môi trường còn nhiều bất cập.
Nhiều về số lượng, phong phú về loại hình sản xuất, nhưng hàng nghìn “mỏ tài nguyên du lịch” làng nghề không tạo ra được một sản phẩm đồ lưu niệm đặc trưng của Du lịch Việt Nam. Ngay cả các làng nghề được coi là biết làm du lịch, mẫu mã, chủng loại sản phẩm cũng quá đơn điệu và không phù hợp với nhu cầu của thị trường. Người thợ mới chỉ để ý đến kỹ thuật, sản xuất theo ý thích bản thân hoặc rập khuôn theo truyền thống mà chưa có sự sáng tạo và tìm hiểu thị hiếu của khách du lịch.
Theo PGS.TS Phạm Trung Lương, Viện Nghiên cứu phát triển Du lịch, mặc dù phát triển du lịch làng nghề được ưu tiên trong Chiến lược phát triển Du lịch Việt Nam, nhưng chúng ta vẫn còn ít kinh nghiệm trong phát triển du lịch gắn với bảo tồn các giá trị làng nghề truyền thống, văn hóa cư dân bản địa và xóa đói, giảm nghèo ở vùng nông thôn. Những làng nghề đã thu hút nhiều du khách chỉ mang tính tự phát. Nguyên nhân chính là các ban, ngành liên quan thiếu sự phối hợp cần thiết trong xây dựng, quy hoạch du lịch làng nghề.
Một số giải pháp phát triển du lịch làng nghề Việt Nam
Giải pháp trước mắt
Cần tập trung xây dựng chiến lược, quy hoạch, chính sách và định hướng phát triển làng nghề, ngành nghề nông thôn; điều chỉnh cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển làng nghề; tăng cường áp dụng khoa học công nghệ, cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm của làng nghề; củng cố thường xuyên mối quan hệ chặt chẽ giữa các Bộ, ngành liên quan; phát triển mạng lưới liên kết các làng nghề và làng nghề truyền thống; đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại thông qua việc tổ chức các buổi triển lãm, các hội chợ…; đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, được trang bị đầy đủ kiến thức để phục vụ phát triển du lịch làng nghề; xây dựng và triển khai các dự án phát triển làng nghề.
Giải pháp lâu dài
Một là, rà soát và điều chỉnh quy hoạch phát triển làng nghề, gắn quy hoạch làng nghề với những điểm du lịch văn hóa, du lịch sinh thái để đa dạng hóa lịch trình, tạo ra những tour hấp dẫn và có sức cạng tranh cao.
Hoàn thiện kết cấu hạ tầng và bảo đảm vệ sinh môi trường, cảnh quan làng nghề đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực. Mỗi làng nghề nên lựa chọn những gia đình còn giữ được nghề truyền thống, có mặt bằng rộng để giới thiệu cho khách du lịch tham quan hoặc tham gia vào một số công đoạn của quá trình sản xuất. Tùy điều kiện cụ thể, mỗi làng nghề có thể thành lập phòng giới thiệu sản phẩm chung ở từng hộ gia đình để tạo hệ thống dịch vụ, bán sản phẩm, đồ lưu niệm cho du khách, giúp tăng thu nhập cho nhân dân trong vùng. Ngoài ra, ở từng làng nghề cần có quy hoạch chi tiết các khu vực bãi đỗ xe, khu ăn uống, vệ sinh công cộng… để tạo nên các chương trình du lịch trọn gói và các dịch vụ liên hoàn.
Hai là, hoàn thiện sản phẩm du lịch theo hướng bảo tồn và phát triển sản phẩm các làng nghề, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách đến tham quan. Tăng cường đầu tư máy móc thiết bị, đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, cải tiến mẫu mã sản phẩm tạo ra hàng hóa phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng.
Mặt khác, cần duy trì các sản phẩm truyền thống mang đặc thù của từng làng nghề. Thực tế hiện nay, nhiều du khách muốn đến tận làng nghề để tham quan, tìm hiểu xem cách thức của người xưa sản xuất làm ra sản phẩm như thế nào và hơn thế nữa họ muốn được trực tiếp tham gia vào quá trình sản xuất ấy, thậm chí đó là một sản phẩm theo ý tưởng, mẫu thiết kế riêng cho du khách.
Ba là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền quảng bá, thu hút khách và giúp các làng nghề tiêu thụ sản phẩm, duy trì sản xuất. Xây dựng và đưa các thông tin liên quan đến làng nghề lên website của ngành, địa phương và mạng Internet. Xuất bản các ấn phẩm chuyên về làng nghề. Tổ chức đoàn khảo sát và giới thiệu sản phẩm cho các công ty lữ hành quốc tế và nội địa. Tăng cường quảng bá du lịch làng nghề trên các phương tiện truyền thông đại chúng.
Đẩy mạnh sự hợp tác du lịch giữa các địa phương trong nước để đa dạng hóa lịch trình điểm đến của tour. Một điểm quan trọng khi đến các làng nghề, khách tham quan thường có thói quen mua các đồ của địa phương làm kỷ niệm, chính điều đó đã góp phần quan trọng trong việc quảng bá sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ, thu hút khách du lịch cho các làng nghề.
Bốn là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho phát triển du lịch làng nghề. Quy hoạch, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ nghệ nhân sản xuất giỏi các mặt hàng thủ công mỹ nghệ ở các làng nghề truyền thống. Hằng năm, các địa phương nên tổ chức lễ hội làng nghề để tôn vinh các nghệ nhân, đồng thời tăng tính hấp dẫn và thu hút sự chú ý của khách du lịch.
Có kế hoạch tuyển chọn, bồi dưỡng đội ngũ thuyết minh viên du lịch từ những nghệ nhân, thợ giỏi ở các làng nghề. Nâng cao nhận thức của cộng đồng dân cư địa phương về lợi ích của du lịch làng nghề để họ tham gia tích cực vào các hoạt động đón tiếp du khách, cũng như ý thức bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống của sản phẩm làng nghề và văn hóa đặc sắc địa phương, tạo môi trường văn minh, lịch sự, hấp dẫn du khách đến tham quan làng nghề.
Chính quyền địa phương cần có chính sách hỗ trợ công tác khôi phục lại các làng nghề truyền thống. Trong khi khai thác du lịch làng nghề, các doanh nghiệp du lịch đưa khách đến tham quan cần thực hiện phân chia lợi nhuận thu được qua các hình thức đóng góp xây dựng đối với cộng đồng làng nghề và trả lương cho những nghệ nhân, thợ thủ công và thuyết minh viên ở các cơ sở để họ yên tâm với nghề.
Du lịch làng nghề sẽ thực sự hấp dẫn, có hiệu quả khi các cấp ủy, chính quyền địa phương và ngành du lịch quan tâm tổ chức thực hiện những chủ trương, chính sách đúng đắn, thiết thực và mang tính chiến lược lâu dài. Bên cạnh đó là chú trọng công tác quảng bá, thu hút khách, nâng cao chất lượng sản phẩm và đội ngũ những người làm công tác du lịch làng nghề.
Lê Thị Thanh Yến
(Nguồn: Tạp chí Du lịch)