DMZ (Demilitarized Zone) nghĩa là “vùng phi quân sự”, hay trước đây gọi là khu giới tuyến quân sự tạm thời. Khu vực DMZ được hình thành khi giữa hai hay nhiều chính phủ ký kết hiệp định đình chiến, thỏa thuận ngừng bắn. Cùng với khu đệm DMZ, đường giới tuyến quân sự tạm thời giữa hai bên được thành lập để ngăn chặn hành động khiêu khích hay va chạm giữa hai bên. Trong khu vực này, hai bên bố trí quân đội canh phòng, bảo vệ an ninh, tránh để tình trạng xung đột xảy ra. Quy chế được đặt ra rất khắt khe, dân thường không được lui tới khu vực này, dân hai bên không được qua lại gặp gỡ nhau.
Khu vực DMZ Quảng Trị hình thành sau khi hiệp định Giơ-ne-vơ ký ngày 20/07/1954. Vĩ tuyến 170 dọc theo bờ sông Bến Hải được chọn làm giới tuyến quân sự tạm thời giữa hai miền Nam - Bắc Việt Nam. Khu vực này rộng 10km, chạy suốt từ dọc bờ biển lên tới vùng núi phía Tây, được phân chia rõ bằng những cọc gỗ sơn trắng (ngay cả cầu Hiền Lương bắc ngang sông Bến Hải cũng được chia đôi). Trong khu vực này có lực lượng công an bảo vệ an ninh với nhiều đồn công an giới tuyến, quy định được thực hiện rất khắt khe. Năm 1975, đất nước Việt Nam thống nhất, khu vực này đã không còn, chỉ còn lại những di tích, dấu tích về một vùng DMZ.
Cho tới thời điểm hiện nay, DMZ tour mới chỉ xuất hiện ở Việt Nam và Hàn Quốc; trong tương lai có thể mở rộng sang Triều Tiên. Tuy mới phát triển trong khoảng 20 năm nhưng DMZ tour đã thu hút khá nhiều khách du lịch đến tìm hiểu, hoài niệm về lịch sử.
Tại Việt Nam, từ năm 1990 trở lại đây, DMZ tour Việt Nam đã được hình thành dựa trên những lợi thế về một hệ thống di tích lịch sử cách mạng gắn với vùng DMZ xưa tại Quảng Trị. Đặc biệt trong 10 năm gần đây, nhiều công ty du lịch từ Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Huế, Quảng Trị đã khai thác và đưa DMZ tour thành một sản phẩm du lịch độc đáo của mình. Chương trình DMZ tour của các công ty gần giống nhau, đưa khách đến những di tích tiêu biểu trong DMZ. Tuy nhiên đối tượng khách thu hút được còn hạn chế. Hiện nay, DMZ tour đã trở thành một thương hiệu du lịch tại Quảng Trị.
Các sản phẩm du lịch DMZ tour tiêu biểu tại Quảng Trị thường đưa du khách đến các điểm đến như: thị xã Đông Hà, cầu Đakrông, đường Hồ Chí Minh, làng Bru Vân Kiều, chiến trường Khe Sanh, cầu Hiền Lương, địa đạo Vịnh Mốc, thành cổ Quảng Trị, nhà thờ La Vang, Dốc Miếu, Nghĩa trang quốc gia Trường Sơn, làng Vây, cửa khẩu Lao Bảo… Thông thường, khách muốn đi tour DMZ có thể liên hệ mua tour trực tiếp tại các công ty lữ hành ở Quảng Trị, hay các tỉnh thành lớn (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Huế); hay thông qua các đại lý tour hoặc các nhà hàng khách sạn tại các tỉnh thành lớn. Hiện nay, tại Quảng Trị có khoảng 2 tuyến du lịch DMZ chính, từ các tỉnh thành khác cũng có một số tour DMZ kết hợp với sức hấp dẫn riêng. Ngoài các tuyến đi cố định của DMZ tour, du khách còn có thể yêu cầu những tour DMZ chuyên biệt theo nhu cầu của mình. Đây là những tour du lịch mở đặc biệt hấp dẫn được du khách rất hoan nghênh.
Có thể thấy, Quảng Trị là một tỉnh có khả năng tốt để phát triển DMZ nhưng vẫn chưa phát huy hết thế mạnh của mình như về tài nguyên, nhân lực, điều kiện kinh tế - xã hội… Lợi thế của DMZ tour là Việt Nam có tình hình chính trị ổn định; trong vùng DMZ cả tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn rất phong phú, đa dạng, đặc biệt nhiều di tích, thắng cảnh được UNESCO công nhận nằm gần khu vực DMZ có thể thu hút khách du lịch. Đường sá và các phương tiện giao thông để vận chuyển khách đến với DMZ tour rất thuận lợi. Phương tiện giao thông có nhiều chủng loại, có chất lượng cao để khách có thể lựa chọn. Hệ thống nhà hàng, khách sạn phục vụ cho DMZ tour khá đầy đủ để phục vụ cho nhu cầu của khách du lịch. Các công trình phục vụ hoạt động thông tin văn hóa như trung tâm văn hóa, phòng chiếu phim, phòng triển lãm đã được xây dựng tại các khu vực tham quan để giúp du khách có thêm kiến thức, nhận thức một cách đúng đắn nhất về lịch sử. Các cơ sở y tế, ngân hàng, bưu điện tạo thành các hệ thống để cung cấp cho du khách khi cần thiết. Các dịch vụ khác như khách sạn, nhà hàng, vận chuyển… kết hợp với tổ chức tour tạo điều kiện thuận lợi để tour trọn gói đạt kết quả tốt. Tour DMZ hiện thu hút và phục vụ cả hai thị trường khách du lịch nội địa và nước ngoài, trong đó cựu chiến binh Mỹ là thị trường khách chủ yếu. Thời gian của các tour DMZ chủ yếu là đi và về trong 1 ngày. Một ưu điểm nữa của DMZ tour là không theo mùa vụ, khách đi du lịch DMZ có quanh năm. Có thể nói, DMZ tour đã trở thành một đặc trưng cho hình ảnh Du lịch Quảng Trị và Việt Nam.
Bên cạnh những lợi thế và ưu điểm, DMZ tour của Việt Nam còn nghèo nàn cả về chất lượng và số lượng. Xét về tài nguyên, vùng DMZ hiện chỉ còn lại những di tích, dấu tích minh chứng, nhiều di tích đã mất hết, nay chỉ được đánh dấu nhờ hệ thống biển báo. Các công ty kinh doanh DMZ tour chưa thực sự chú ý, không dành thời gian để nghiên cứu cải tiến tour, nhiều nơi vẫn chú ý vào lợi nhuận nhiều, vẫn còn tình trạng sao chép tour. Ngoài ra, do việc quản lý chưa tốt nên vẫn còn tình trạng bán “chui” khiến giá tour mất hợp lý, nên du khách không tin tưởng, làm cho giá tour giảm mạnh mà vẫn không có khách, làm thất thu nhiều của nhà nước. Về quảng bá, DMZ tour không được các công ty lữ hành, thậm chí cả tỉnh Quảng Trị chú trọng quảng bá. Các công ty du lịch ở thành phố lớn làm tour này rất ít, thậm chí khi khách hỏi đến thì mới làm. Tỉnh cũng chưa có những biện pháp quảng cáo hữu hiệu dù có đầu tư nhưng vẫn còn lẻ tẻ. Trang web về du lịch được thành lập nhưng thông tin chưa nhiều, chưa có phần quảng bá cho DMZ tour, một sản phẩm du lịch đặc biệt của mình. Chưa có những ấn phẩm riêng để tuyên truyền, quảng bá và giới thiệu về DMZ tour cho du kháck…
Có rất nhiều ý kiến khen, chê của du khách đã từng sử dụng tour DMZ. Nhiều người cho rằng tour này còn ngắn, thời gian tham quan chưa nhiều, chất lượng chưa thực sự tốt, nhưng đây là một tour du lịch độc đáo và là bài học lịch sử cho thế hệ trẻ.
DMZ là một trong những tour đặc sắc góp phần đưa Du lịch Quảng Trị nói riêng, Việt Nam nói chung thành một điểm đến hấp dẫn thực sự đối với du khách trong nước và quốc tế, bởi vậy cần có sự đầu tư thỏa đáng hơn cho sản phẩm du lịch này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS.TS Đinh Trung Kiên, Một số vấn đề về du lịch Việt Nam, 2005.
2. Theo Lao động, Tour du lịch vùng phi quân sự, www.mientrung.com, 18/7/2005…
ThS. Trịnh Lê Anh
Nguyễn Thị Hoài Sơn
(Tạp chí Du lịch)