.jpg)
Trước kia, đồng bào dân tộc thường ăn Tết cổ truyền ngay sau khi vụ mùa gặt hái xong (vào khoảng cuối tháng 12 âm lịch). Những năm gần đây, đồng bào dân tộc đã hòa nhập thời điểm ăn tết vào với Tết Nguyên đán.
Theo tập quán, từ trước tết, người chồng phải chuẩn bị mọi thứ để cho người vợ làm lễ. Lễ vật gồm một mâm cơm nếp, 5 ống cơm lam, 5 ống thịt, thịt khô, 5 ống cá, 5 xâu cá khô, một bát cơm cắm trên một xâu cá nhỏ, một ít khoai từ hoặc khoai tía, đậu phộng, đậu a vải, một cây mía để nguyên lá, một chén kì cul (giống trầm hương) để xông cho thơm. Trước khi lễ gọi thần lúa, người ta thường bắc thang sẵn lên trần nhà, mâm lễ được đặt dưới cái thang đó. Làm như vậy là để thần theo thang lên trần nhà, ở với lúa gạo, giữ lúa gạo cho mình.
Khi lễ cúng bắt đầu, người phụ nữ chủ gia đình sẽ khấn vái, còn đàn ông lấy tấm vải zèng (vải thổ cẩm) đưa cho chủ lễ. Chủ lễ cầm lấy tấm zèng vẩy nhiều lần lên trần nhà để yên vị hồn thần lúa. Khi chén kì cul cháy gần hết cũng là lúc lễ cúng ở gia đình xong xuôi, cả nhà cùng quây quần bên mâm lễ ăn bữa cơm đầu tiên ngày tết. Ngoài bánh kẹo, mứt các loại, trong mâm cỗ của đồng bào phải có bánh nếp như: aquát, adeep man, đệp peng và các món cơm lam. Thức uống có rượu mía, rượu cần, rượu đoác.
.jpg)
Anh Briu Ba, xã Đông Sơn, huyện ALưới, cho biết: “Trong ngày thứ nhất,họ tộc, gia đình làm lễ cúng thần Tro (thần lúa). Trong ngôi nhà rông thường tập trung từ 10 - 20 gia đình góp lễ cúng: một nồi cơm nếp, một con gà luộc, một bát kì cul, một bát gạo”. Người chủ họ thắp kì cul, xông trầm rồi khấn vái cầu xin các vị thần linh phù hộ cho mưa thuận gió hòa, người không đau ốm, vật nuôi không bị chết. Ngày thứ hai, mọi người dân trong làng nô nức đến ngôi nhà rông giữa làng để xem lễ cúng cộng đồng. Đêm đến, mọi người đều tập trung để nghe người già hát ba bói, cà lơi, xem lớp trẻ nhảy múa những điệu Aza, Za Zá, Cha Chấp…
Ngày thứ ba của Tết Acha Aza, thanh niên trong bản được vui chơi thoải mái. Tiếng khèn bè vang lên rộn rã, tiếng trống, tiếng chiêng hòa vào tiếng hát đối đáp. Nhiều đôi uyên ương cũng nhờ ngày mồng 3 Tết mà nên vợ nên chồng. Đây cũng là thời điểm tổ chức các trò chơi dân gian như: bắn nỏ, phóng lao, đá gót, kéo co, đu xà… diễn ra đẹp mắt và vui nhộn.
Bài & ảnh: Tiên Sa