Hoang sơ Miệt Thứ
Từ TP. Rạch Giá (Kiên Giang), chúng tôi đi về phía Nam gần 30km, đến phà Tắc Cậu, qua rạch Xẻo Rô là đã đặt chân lên vùng Miệt Thứ.
Miệt Thứ là vùng đất rộng lớn bao gồm các huyện An Biên, An Minh, Vĩnh Thuận và U Minh Thượng (Kiên Giang) đến tận huyện U Minh (Cà Mau). Sách Đại Nam nhất thống chí viết: “Vùng này gọi là Thập Câu, tức mười con rạch. Từ con rạch thứ nhất tới rạch thứ mười xếp đặt thành hàng đều nhau, nước từ rừng tràm chảy thông ra biển, sinh ra rất nhiều cá tôm”. Người xưa theo mốc thứ tự của các con rạch đặt tên cho địa bàn, lần lượt là Thứ Hai, Thứ Ba... tới Thứ Mười Một. Chữ “Thứ” gắn với chữ “Miệt”, giống như miệt đồng, miệt vườn trở thành “Miệt Thứ”.
Xưa kia nói đến Miệt Thứ, người ta hình dung một nơi xa xôi, hoang vu không người ở. Cách đây nửa thế kỷ trở về trước, đến sống ở vùng Miệt Thứ chủ yếu là những người trốn thuế thân, tá điền chống lại địa chủ, người trốn nợ, trai gái yêu nhau bỏ nhà trốn đi và có cả những kẻ trộm cướp bị truy nã. Nơi đây kênh rạch chằng chịt, ngoằn ngoèo. Hai bên bờ cỏ mọc, lá dừa nước, um tùm, muốn đi qua phải dùng dao rựa mở đường. Trên là rừng tràm, dưới là dừa nước, dưới nữa là cỏ lác, nên ở đây hiếm khi thấy ánh nắng mặt trời, mới chiều xuống đã thấy tối tăm. Xưa kia, dưới ngòi bút của nhà văn Đoàn Giỏi trong “Đất rừng phương Nam”, Miệt Thứ cũng vô cùng kỳ thú, đầy ắp những loài động vật hoang: rắn, rùa, kỳ đà, heo rừng, ba ba, mật ong, tôm cá…
Từ khi đất nước thống nhất, cuộc sống Miệt Thứ có nhiều đổi khác nên người dân trong vùng rủ thêm bà con, bạn bè ở quê từ Mỹ Tho, Bến Tre, Cần Thơ, An Giang, Sóc Trăng… qua lại làm ăn. Dân cư Miệt Thứ dần đông đúc. Ngày nay, tới bờ kênh Xẻo Rô đã thấy chợ búa nhộn nhịp. Tại mỗi ngã ba kênh rạch, dân cư tụ họp để mua bán, trao đổi hàng hóa, rồi thành chốn thị tứ, về sau đặt trụ sở cơ quan hành chính cấp huyện, xã nhưng vẫn giữ tên có từ xưa như: thị trấn Thứ Ba (trung tâm huyện An Biên), Thứ Bảy (trung tâm xã Đông Thái), Thứ Chín (trung tâm xã Đông Hưng), thị trấn Thứ Mười Một (trung tâm huyện An Minh). Đặc biệt, ấp Xẻo Nhàu, quê của nhà văn Sơn Nam trước kia được miêu tả là chốn hoang vu, hiu hắt, thì ngày nay đã tấp nập ghe tàu đánh cá neo đậu, những ngôi nhà khang trang đã mọc lên san sát.
Giữa vùng Miệt Thứ là vườn quốc gia (VQG) U Minh Thượng. Theo ông Lê Hoàng Hưởng, Giám đốc VQG U Minh Thượng, trong hệ sinh thái rừng úng phèn của đồng bằng sông Cửu Long, chỉ còn duy nhất hệ thực vật rừng của vùng lõi vườn quốc gia có những đặc điểm của rừng cực đỉnh nguyên sinh. Đó là các ưu hợp rừng tràm hỗn giao và rừng tràm trên đất than bùn. Tại khu vực VQG U Minh Thượng, hiện nay đã thống kê được 250 loài thực vật, trong đó có 243 loài được định danh, có 8 loài rất hiếm và 71 loài hiếm có.
Mang cá nước, chim trời
VQG U Minh Thượng đang trở thành địa điểm thu hút rất nhiều khách du lịch, mỗi năm đón 5 vạn lượt khách tham quan. Nhiều hoạt động, tuyến tham quan đang được mở ra để phục vụ du khách như câu cá giải trí, thăm vườn chim, vườn dơi. Theo ông Lê Hoàng Hưởng, vùng lõi vườn quốc gia có diện tích hơn 8.000ha, trong đó có khoảng 500ha là mặt nước trống để du khách câu cá giải trí. Ngoài thời gian đóng cửa 3 tháng vào mùa khô để phòng cháy rừng, dịch vụ câu cá phục vụ quanh năm. Khách đến nhiều nhất là từ TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương, Vũng Tàu, Đồng Nai, Cần Thơ…, họ thường đem sẵn đồ nghề câu cá. Khách có nhu cầu chế biến tại chỗ VQG sẽ đáp ứng, bảo đảm có đầy đủ rau đồng để khách cảm nhận trọn vẹn hương vị đậm đà của đặc sản cá rừng U Minh Thượng.
Ban quản lý VQG dùng tắc ráng chở chúng tôi theo con kênh đi sâu vào những khu vực cây tràm đang tái sinh. Dưới tán rừng chúng tôi bắt gặp bầy khỉ thoăn thoắt trèo lên cây cao. Ông Hưởng cho biết, kết quả khảo sát cho thấy ở VQG U Minh Thượng hiện có 4 đàn khỉ, chúng sống trong các khu rừng tràm và thường hay di chuyển đến các dòng kênh ngang dọc trong vườn. Đến khu vực ngự trị của các loài chim, những chú chim đồng loạt vỗ cánh bay khi chúng tôi đến gần để quay phim, chụp ảnh. Những cánh chim tung bay giữa bầu trời bao la, trên nền xanh bạt ngàn cây lá của khu rừng nguyên sinh thật đẹp, thật thơ mộng, hữu tình. Rời sân chim, chúng tôi đến Máng Dơi, ngắm nhìn những chú dơi hiền lành bình thản treo mình trên cây. Được biết, tại đây đã thống kê được 7 loài dơi, trong đó có loài dơi ngựa Thái Lan đã được đưa vào Sách Đỏ bảo tồn động vật của thế giới. Kết quả các công trình nghiên cứu đã phát hiện có 186 loài chim thường xuyên có mặt tại VQG U Minh Thượng, trong đó có rất nhiều loài quý hiếm cần được bảo vệ. Các nhà khoa học cũng đã xác định bước đầu về số lượng gần 500 loài động vật sinh sống tại VQG U Minh Thượng, trong đó có một số loài nằm trong Sách Đỏ phải bảo vệ tuyệt đối của Việt Nam và thế giới như rái cá lông mũi, mèo cá dơi ngựa lớn, sóc lửa, sóc đuôi ngựa…
Vào ngày 12/8/2013, VQG U Minh Thượng đã chính thức nhận chứng chỉ công nhận danh hiệu Vườn di sản ASEAN.
Chu Minh Khôi
(Nguồn: Tạp chí Du lịch)