Lễ Cúng rừng đặc biệt quan trọng với người Pu Péo bởi quan niệm từ xa xưa cha ông đã để lại trở thành phong tục gắn liền với đời sống tín ngưỡng của họ, trong bất cứ dòng họ nào đã là người dân tộc Pu Péo, khi chết được đủ 3 năm thì đều được con cháu đưa linh hồn vào ngụ ở trên những cây cổ thụ trong khu rừng nguyên sinh linh thiêng cùng với thần rừng và tổ tiên ngàn đời của họ. Bởi vậy rừng đặc biệt thiêng liêng với người Pu péo, họ có ý thức bảo vệ rừng rất nghiêm ngặt, mỗi cánh rừng coi như một cấm địa mà người dân tộc khác không thể bước vào chặt phá tùy tiện được.
Lễ cúng gồm phần lễ và phần lồng ghép múa, hát dân gian và các trò chơi dân gian. Phần lễ, với đồ lễ là giàn lễ bằng tre để bày đồ lễ lên trên và đặt cả lễ ở dưới đất lót lá dong hoặc lá chuối. Lễ tế sống là 2 đôi gà sống và mái, 1 con dê có sừng. Mâm lễ trên giàn tre (các phần cơm thịt hoặc trứng), hương, tiền vàng, đèn dầu hoặc nến cốc. Lễ chín gồm gà luộc 2 con, lòng dê luộc chín (hoặc lòng lợn luộc gồm lòng non, lòng già, gan, phổi) và 1 miếng thịt luộc. Cơm tẻ 50 bát, trứng luộc 50 quả, rượu 3 chai.
Lễ cúng bắt đầu khi thầy cúng gọi mời thần rừng và các vị thần, cúng tế gà sống, cúng tế dê sống, cúng gà luộc, cúng bộ lòng và thịt đã luộc chín, cúng giao cơm cho Thần. Thầy cúng cúng có đoạn: “Xin Thưa Thần linh, nắm cơm to ở trên cùng là để cho vị thần to nhất, cai quản tất cả các thần bé ở dưới, con xin giao đủ các phần cơm phần cơm, trứng, thịt, thần linh được ăn rồi con xin giao đủ 4 ly rượu và 5 chén trà, thiếu đâu không đủ, thần thần chia cho đủ, đủ cho các thần. Ăn rồi các thần cùng phù hộ, che chở cho chúng con được mưa thuận gió hòa, nhà nhà bình an, có tài có lộc, lúa ngô tươi tốt, Dê ngựa đầy chuồng...nhà nhà may mắn, con cháu sung túc...”
Sau khi cúng xong, thầy cúng hóa vàng và tiến hành xem xương gà để biết năm nay gia đình có làm ăn may mắn, mưa thuận gió hòa hay không. Buổi lễ kết thúc cũng là lúc các trò chơi dân gian bắt đầu. Đồng bào Pu Péo cùng hát múa, cùng chơi bập bênh, đu quay, ném quả lay púc.
Lễ cúng Thần rừng là một nét sinh hoạt văn hóa tinh thần đặc sắc gắn với sinh hoạt tâm linh tín ngưỡng của người Pu Péo ở thôn Chúng Trải, xã Phố Là huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Lễ cúng thần rừng phản ánh niềm tin của con người với thiên nhiên với trời đất và vạn vật và ý thức hướng về tổ tiên nguồn cội, tưởng nhớ tới ông bà tổ tiên đã phù hộ cho cháu con may mắn, mạnh khỏe, làm ra của cải vật chất có bát ăn ,bát để...
Lễ cúng này cũng là dịp để mỗi người con dân tộc Pu Péo thắt chặt mối đoàn kết thương yêu giúp đỡ lẫn nhau, cộng đồng trách nhiệm, cùng nhau xây dựng môi trường sống lành mạnh, hăng hái thi đua lao động sản xuất, bảo vệ và xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp. Đặc biệt, nghi lễ này mang ý nghĩa quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong việc bảo tồn các gía trị văn hóa như ngôn ngữ, phong tục tập quán của dân tộc Pu Péo, góp phần làm phong phú thêm sắc màu văn hóa dân gian các dân tộc Việt Nam.
Thanh Hiền