Lô tô - trò chơi dân gian mang đậm hồn quê Việt
Lô tô được Việt hóa từ trò chơi Bingo của những nước phương Tây và có lẽ cũng chính vì thế mà cái tên gọi lô tô cũng được hình thành và trở nên phổ biến. Cũng rất đỗi bình thường khi mà người dân thuần nông vốn chẳng “rành” sinh ngữ, họ đọc “chệch” từ chữ Bingo… ra thành lô tô ấy thế mà về đến Việt Nam trò chơi với những con số ấy lại được biến tấu một cách thật gần gũi và mang đậm hơi thở của những người dân vùng đất phương Nam như chính mùi hương của lúa trổ đòng đòng, mùi cá lóc nướng rơm thơm phưng phức, như chính vị ngọt của trái chín miền Tây với cả một hồn quê đậm đà, chân chất.
Buổi đầu sơ khai ấy, bằng những nhịp phách đơn giản có thể từ những chiếc đũa tre đang cao hứng trong mâm cơm chiều, nhâm nhi vài ly đế, rồi gõ nhịp… thế là thành tiếng, cộng hưởng với những lời ca thấm đẫm hồn quê đó là những câu ca dao, tục ngữ, những câu hò, vè… thế là bữa cơm chiều đông vui hơn hẳn, bà con láng giềng kéo đến xúm xít cười nói râm ran.
Từ những nhạc khí của bộ gõ, họ lại “mượn” luôn các nhạc cụ của đờn ca tài tử, đặc trưng nhất là tiếng gõ nhịp tuyệt vời của chiếc song lang và quen thuộc là những câu hát mở đầu cho bất kỳ mỗi con số: “Con mấy cờ ra / Cờ ra… cờ ra con mấy? / Con mấy gì ra…”.
Cùng với dòng chảy của thời đại, người hát lô tô ngày nay vận dụng vào trong lối hát nhiều dòng nhạc và nhiều thể loại khác nhau từ tân nhạc, vọng cổ, bolero, nhạc tiền chiến cách mạng, thậm chí cả dòng nhạc trẻ sao cho người nghe có thể dễ dàng tiếp nhận và cảm thấy vui vẻ, hào hứng mỗi khi đến với đoàn lô tô. Người hát lô tô cũng giống như những người tài tử, có thể họ chưa đạt đến mức chuyên nghiệp như những nghệ sĩ biểu diễn, thế nhưng bằng cả sự yêu nghề tha thiết, thuộc đoạn nào ca đoạn ấy, thuộc bài nào hát luôn bài ấy miễn có thể gieo vần đúng vào vần của con số “cờ ra” muốn giới thiệu cho khán giả.
Những hướng đi mới cho lô tô
Chương trình Lô tô và du lịch - hướng đi mới cho trò chơi dân gian mang đậm tính nghệ thuật trình diễn
Nếu như đến Thái Lan, du khách phải trả nhiều tiền để xem một chương trình biểu diễn của những người chuyển giới, show diễn này được thiết kế sẵn ngay trong chương trình tour mà các công ty du lịch vẫn thường hay giới thiệu và chào bán. Ở Việt Nam, với lợi thế của những đoàn lô tô cùng với một trò chơi dân gian đầy thú vị và cách chơi vô cùng cuốn hút chắc chắn có thể tạo nên sự hấp dẫn cho các tour. Điều này không những có thể quảng bá hình ảnh của các nhạc cụ dân tộc, các bài dân ca, những câu hò, vè, các bài đồng dao đối đáp đến với du khách quốc tế… mà còn góp phần tạo nên một sân chơi thú vị, giúp các đoàn lô tô có nơi biểu diễn và thu nhập ổn định, đồng thời nâng tầm cho một loại trò chơi dân gian mang đậm tính nghệ thuật trình diễn như lô tô.
Các công ty du lịch nên mạnh dạn khai thác chương trình lô tô vào trong các tour tham quan chào đón du khách của mình. Biểu diễn bằng song ngữ Anh - Việt, những người hát lô tô sẽ mang đến sự hấp dẫn của các vùng miền đất nước, những đặc sản tuyệt vời của văn hóa Việt Nam đến khắp bạn bè năm châu, và chắc chắn du khách sẽ cảm thấy hứng thú khi được tham gia trò chơi lô tô và thưởng thức các tiết mục văn nghệ với các màn kêu số “con mấy cờ ra” cực kỳ vui tươi và thú vị.
Những giải pháp lâu dài
Cả nước có đến hơn 20 đoàn lô tô đang hoạt động trải dài từ miền Trung vào Nam, đa phần các đoàn này hoạt động riêng lẻ và thiếu tính chuyên nghiệp trong cả biểu diễn và hình thức hoạt động. Vì vậy, cần có sự liên kết giữa các đoàn lô tô với quy mô nhỏ, lẻ và có sự hỗ trợ lẫn nhau giữa các đoàn; đồng thời, tổ chức hội/nhóm để liên kết và giải quyết những xung đột, khó khăn khi cần thiết.
Bên cạnh đó, cần xây dựng sân khấu chuyên nghiệp để các đoàn lô tô vững tin biểu diễn hết sức mình; nghiêm túc lựa chọn trang phục và bài hát phù hợp, đảm bảo tôn trọng tác giả và tôn trọng khán giả; thay đổi tư duy, sáng tạo và áp dụng “cái mới” vào biểu diễn để thu hút khách; hội nhập văn hóa quốc tế và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc như biểu diễn các nhạc cụ, các bài hát dân gian: dân ca, ca dao, hò, vè, tài tử, cải lương.
Ngoài ra, cần có sự hỗ trợ của Nhà nước để duy trì và phát triển trò chơi dân gian lô tô. Xã hội cần thay đổi định kiến và tôn trọng đối với những người “nghệ sĩ” hát lô tô.
ThS. Ngô Quốc Hùng