Linh thiêng trong phần lễ
Trong không khí linh thiêng, trang trọng, hòa cùng tiếng trống chiêng, tiếng nhạc lưu thủy hành vân, mọi người kính cẩn dâng nén tâm hương trước phật, thánh, tưởng nhớ công lao to lớn của các bậc tiền nhân cùng niềm tin ước nguyện được linh ứng, không khí lễ hội truyền thống mùa xuân Côn Sơn – Kiếp Bạc thường kéo dài từ tháng 1 đến hết tháng 3 âm lịch hàng năm.
Mở đầu các nghi lễ diễn ra trong lễ hội mùa xuân Côn Sơn là lễ dâng hương, lễ tế khai hội mùa xuân vào ngày mùng 10/1 âm lịch tại đền thờ Kiếp Bạc và chùa Côn Sơn. Trọng tâm là lễ khai hội hàng năm được tổ chức vào ngày 16/1 âm lịch, trước đó các đại biểu cùng nhân dân tham gia nghi lễ rước nước (mộc dục). Lễ rước nước một loại hình văn hóa dân gian, một nghi thức tâm linh đặc sắc biểu hiện tín ngưỡng cầu nước của những cư dân sống với nền văn minh lúa nước ven sông Hồng, đây cũng là một nghi lễ quan trọng trong Lễ hội mùa xuân Côn Sơn, mục đích lấy nước làm lễ mộc dục (tắm tượng), đồng thời biểu dương sức mạnh cộng đồng làng xã, gợi mở sự gắn kết tình cảm cộng đồng; biểu hiện ước muốn cầu mùa, cầu nước, cầu nhân khang vật thịnh, phong đăng hòa cốc...
Lễ rước được tổ chức long trọng, hoành tráng kéo dài hàng ki lô mét với đầy đủ nghi trượng, cờ hoa, lễ phẩm... rước từ chùa Côn Sơn đến hồ Côn Sơn. Tới hồ, đoàn nghi lễ rước bình thủy lên thuyền rồng đến nơi nước trong và sạch nhất làm lễ xin nước. Sau khi thực hiện xong các nghi lễ, bình thủy được rước về chùa, an vị, các nhà sư làm lễ trì chú, mộc dục theo nghi thức truyền thống của Phật giáo. Kết thúc buổi lễ, những người tham dự lễ mộc dục lần lượt tưới lên thần vị Tam tổ Trúc Lâm những giọt nước thơm tinh khiết và đồng tâm niệm cho thân tâm an lạc, quốc thái dân an.
Nếu lễ rước nước tượng trưng cho việc ra sông, biển cầu các vị thuỷ thần phù hộ cho mưa thuận gió hòa, sản xuất nông nghiệp thuận lợi không bị lũ lụt, hạn hán, mùa màng bội thu thì nghi lễ tế trời đất trên núi Ngũ Nhạc linh từ thường được tổ chức vào sáng ngày 17/1 âm lịch hàng năm, là nghi lễ kính cáo với trời đất vào ngày linh thiêng nhất của lễ hội đầu năm, cầu mong trời đất chứng kiến lòng thành kính và phép ứng xử trong đời sống xã hội của cộng đồng đúng đạo làm người, hợp với đạo trời - từ bi hỷ xả mà trời đất, thánh phật phù giúp cho quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh. Nghi lễ được tổ chức tại Trung Nhạc Miếu (một trong 5 ngọnnúi, đây là năm ngọn núi thiêng tượng trưng cho năm phương (tứ phương và trung phương) mỗi phương ứng với một hành, Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ), do các pháp sư thực hiện. Từ Trung Nhạc Miếu đại diện cho trung phương có thể nhìn được 4 phương tám hướng, những làn khói hương tỏa thấu trời xanh hòa cùng không khí linh thiêng của đất trời. Vật phẩm gồm lễ chay, lễ mặn, hương hoa, ngũ cốc... Sau khi pháp sư thực hiện xong các nghi lễ cúng, tế đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước và địa phương ban Ngũ cốc cho nhân dân cùng du khách thập phương. Ngũ cốc dâng tế là 5 loại hạt: thóc, ngô, đỗ, vừng, lạc đã được chọn lọc kĩ, lại được phật, thánh, trời, đất chứng giám… mang về trộn vào thóc giống, ngô giống, đỗ giống, vừng giống, lạc giống gieo trồng; mùa màng bội thu, muôn dân no ấm, thanh bình… để đầu năm sau lại mang ngũ cốc lên tế tạ ơn trời, đất.
Lễ đàn Mông Sơn thí thực diễn ra vào tối ngày 23/1 âm lịch, đây là một nghi lễ quan trọng và là nét văn hóa tâm linh tiêu biểu trong lễ hội truyền thống mùa xuân Côn Sơn. Côn Sơn là chốn tổ của Thiền phái Trúc Lâm, “quốc tự” của đất nước. Lễ hội Côn Sơn được coi là “quốc lễ”. Bởi vậy, tổ chức lễ đàn Mông Sơn thí thực tại chùa Côn Sơn là nét đẹp văn hóa thật giáo, thể hiện uy linh của tam tổ Trúc Lâm, Tư đồ Trần Nguyên Đán và Anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi; đồng thời bố thí cho các cô hồn âm thế trong toàn quốc Việt Nam để cứu độ chúng sinh, cầu cho quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh, thiên hạ thái bình...
Nghi lễ cúng đàn Mông Sơn do Đệ tam tổ Huyền Quang biên soạn trên cơ sở tập hợp, đúc kết tinh hoa giáo lý của 3 tôn giáo: Nho - Phật - Đạo. Nội dung lễ đàn bao gồm: đàn chính và đàn bàn tiến cúng phật. Đàn chính là nơi toạ đàn của pháp sự Phật, nhị Bồ Tát (tầng trên cùng), của Kim đồng, Ngọc nữ và 2 hành giả (tầng trung). Tầng dưới bày đồ lễ, hoa nghi, hương nến… Đàn bàn tiến đặt bộ tượng Tam thế Phật ở tầng cao nhất, phía dưới bài trí hoa nghi, lễ phẩm… Hai bên đường “chạy đàn”, bày những mâm lễ với la liệt đồ chay như: bỏng ngô, khoai luộc, bánh đa, hoa quả, cháo, gạo… để ban phát cho chúng sinh chầu đàn ăn mày cửa phật. Nghi lễ được thực hiện uy nghi, chuẩn mực gồm các nghi thức: nhiễu đàn, đọc khoá cúng, bắt quyết, múa long hồ, sái tịnh chân ngôn, khai hoa kết ấn, dâng lục cúng, thỉnh mời cô hồn, tuyên sớ cầu an, nguyện cho thế giới hoà bình, nhân khang vật thịnh, thiên hạ thái bình, mùa màng bội thu… Lễ đàn Mông Sơn kết thúc những người tham dự chen nhau vào cướp đồ lễ (cướp cháo thí) để lấy may. Trên gương mặt mỗi người đều lộ rõ vẻ hân hoan bởi “một miếng lộc thánh bằng một gánh lộc trần”. Đặc biệt, khi tham dự lễ đàn Mông Sơn, mọi người đều thấy lòng thanh thản, nhẹ nhàng vì đã góp phần tạo nên sức mạnh tinh thần và vật chất hộ trì, giải thoát cho các cô hồn khỏi nghiệp lực.
Hấp dẫn trong phần hội
Lễ hội mùa xuân Côn Sơn không chỉ hấp dẫn du khách bởi các nghi lễ, diễn xướng linh thiêng, độc đáo mà còn hấp dẫn bởi các hoạt động hội đa dạng, phong phú mang tính đặc thù.
Một trong những hoạt động sôi nổi, náo nhiệt và mang đầy tính nhân văn đó là Hội thi gói bánh chưng, giã bánh giầy được tổ chức vào ngày 14 – 15/1 âm lịch hàng năm. Hoạt động này không những mang lại không khí vui nhộn cho lễ hội mà còn mang lại giá trị văn hóa sâu sắc bởi bánh chưng, bánh giầy là nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của người Việt được lưu truyền từ bao thế hệ nay. Hội thi có sự tham gia của các nghệ nhân đến từ các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh Hải Dương. Bánh đạt giải sẽ được rước lên chùa Côn Sơn, đền Nguyễn Trãi, Ngũ Nhạc Linh Từ, đền Kiếp Bạc... kính dâng lên phật, thánh. Sau hội thi, ngoài các giải do Ban Tổ chức trao thưởng, 2 đội giành giải nhất sẽ được vinh dự tham gia hội thi gói, nấu bánh chưng, giã bánh giầy tại Lễ giỗ tổ Hùng Vương và lễ hội đền Hùng năm đó. Cùng với hội thi bánh chưng, bánh giầy, liên hoan pháo đất cũng là một trong những nội dung thu hút đông đảo du khách tham gia. Trong thời tiết se lạnh của mùa xuân, hội thi pháo đất như làm không khí của lễ hội nóng lên bởi không khí thi đấu diễn ra vô cùng sôi nổi trong tiếng trống, tiếng hò reo, cổ vũ của khán giả. Hội thi không chỉ là một sân chơi rèn luyện sức khỏe mà còn thể hiện sự kế thừa, bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa của thế hệ cha ông để lại; đã mang lại cho Lễ hội mùa xuân Côn Sơn một sức hút rất lớn với khách thập phương, tạo sự phong phú và chiều sâu cho lễ hội.
Hòa chung không khí sôi nổi và náo nhiệt, hấp dẫn nhiều du khách là Hội thi đấu vật dân tộc. Đây là giải đấu được tổ chức thường niên, trở thành một trong những hoạt động chính góp phần làm sinh động phần hội tại Lễ hội Mùa xuân Côn Sơn - Kiếp Bạc hàng năm. Các đô vật có những trận thi đấu tích cực, cống hiến nhiều miếng đánh hay, đẹp mắt trong tiếng hò reo, phấn khích của khán giả và du khách thập phương. Giải có sự tham dự của các đô vật nam, nữ đến từ các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh Hải Dương và các tỉnh bạn, ngành khác dự thi đấu giao lưu, biểu diễn ở nội dung vật dân tộc và vật tự do theo Luật quốc tế. Các đô vật nam tham gia vật dân tộc tranh tài ở 7 hạng cân từ 50 đến trên 70kg. Các đô vật nữ tham gia vật tự do quốc tế. Để tăng tính hấp dẫn và duy trì nét truyền thống của giải đấu, nhân dân địa phương và du khách thập phương đến Lễ hội còn được thử sức, tham gia tranh tài và nhận giải thưởng ở nội dung Lèo (tự do đăng ký thi đấu).
Bên cạnh đó, còn nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, diễn xướng khác được diễn ra tại không gian của lễ hội như: diễn xướng hầu thánh ở đền Kiếp Bạc, thi đấu cờ tướng, viết thư pháp, các chương trình văn nghệ ca trù, chèo ở đền Nguyễn Trãi.
Chuẩn bị chu đáo cho mùa lễ hội
Năm 2018, lễ khai hội gắn với tưởng niệm 684 năm ngày mất của Đệ tam tổ Trúc Lâm Huyền Quang Tôn giả (1334 – 2018), đồng thời công bố Bảo vật quốc gia là “Bia Côn Sơn Tư Phúc tự bi”. Ban Tổ chức cũng đã tiến hành dẹp bỏ toàn bộ các hàng quán trong khu vực nội tự chùa Côn Sơn nhằm trả lại vẻ đẹp tôn nghiêm cho không gian nơi đây.
Chuẩn bị chu đáo cho trước, trong và sau lễ hội, Ban Tổ chức cũng tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá bằng nhiều hình thức. Các tuyến đường từ quốc lộ 18 vào khu di tích được cắm nhiều cờ lễ, băng rôn giới thiệu sơ lược về lễ hội được treo ở các trục đường chính tại thành phố Hải Dương, thị xã Chí Linh và trong khu di tích; treo quảng cáo tấm lớn tại Quốc lộ 5, Quốc lộ 37… Tỉnh Hải Dương cũng xây dựng phương án để đảm bảo cho du khách hành hương về Côn Sơn - Kiếp Bạc.
Bên cạnh chốt tại tất cảcác điểm, tuyến đường dễ xảy ra ách tắc, các lực lượng Công an còn bố trí các tổ Cảnh sát giao thông cơ động, sẵn sàng phân luồng, tuyến, có mặt kịp thời điều tiết giao thông khi xảy ra ách tắc. Ban quản lý di tích phối hợp với các cơ quan hữu quan tổ chức cho các hộ dân trong khu vực di tích ký cam kết không tăng giá và đảm bảo vệ sinh, an toàn thực phẩm trong dịp diễn ra Lễ hội; không để hình thức kinh doanh đổi tiền lẻ, hưởng chênh lệch trong khu vực di tích, khu vực lễ hội, không cài, giắt, đặt rải tiền tùy tiện, gây phản cảm, bố trí bàn công đức hợp lý để phục vụ nhân dân… Ban Tổ chức bố trí các lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra và xử lý nghiêm các trường hợp hành nghề mê tín, dị đoan, nâng giá, chèo kéo du khách thập phương.
Tất cả đã sẵn sàng cho một mùa lễ hội Xuân 2018 thành công tốt đẹp, chắc chắn sẽ tạo nên một không gian du xuân, chiêm bái lý tưởng, an toàn, văn minh, lịch sự, mời gọi đông đảo du khách thập phương và du khách quốc tế về tham dự. Lễ hội kéo dài từ ngày 1/3 đến ngày 10/3/2018 (tức từ 14 đến 23 tháng Giêng năm Mậu Tuất 2018)./.
PV