Bình vôi thời Mạc thế kỷ 16
Ăn trầu là một tập tục truyền thống có từ lâu đời và phổ biến ở nhiều quốc gia châu Á và châu Đại Dương, trong một khu vực địa lý rộng lớn từ Nam Á về phía Đông sang Thái Bình Dương, từ Đông Nam Á lên phía Bắc tới Đài Loan, Nam Trung Quốc. Tại Việt Nam, tương truyền tục ăn trầu có từ thời Hùng Vương và gắn liền với câu chuyện cổ tích nổi tiếng: chuyện trầu cau. Với người Việt Nam, ăn trầu không đơn thuần chỉ là một thói quen, một tập tục mà còn là yếu tố cấu thành nên những giá trị văn hóa truyền thống. Trầu cau vừa là biểu hiện phong cách Việt Nam vừa thể hiện tình cảm dân tộc độc đáo. Miếng trầu là đầu câu chuyện, là sự khơi mở tình cảm khiến người với người gần gũi, cởi mở với nhau hơn. Trầu cau không chỉ là lễ vật khởi đầu trong các nghi lễ truyền thống như: tế tự, tang ma, cưới hỏi… mà còn là biểu tượng của tình yêu đôi lứa, vợ chồng… Hình ảnh trầu cau đã hiện diện trong rất nhiều câu ca dao, dân ca, tục ngữ và nhiều tác phẩm văn học - nghệ thuật sau này.
Bộ đồ ăn trầu bằng Ngọc triều Nguyễn
Theo TS. Nguyễn Đình Chiến - Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, hơn 100 hiện vật, tài liệu, hình ảnh tiêu biểu về văn hóa trầu cau của người Việt đã được lựa chọn trưng bày lần này như: bình vôi, ống vôi, ống nhổ, dao bổ cau, têm trầu, hộp trầu, cối giã trầu, xà tích... bằng nhiều chất liệu phong phú. Lần này, Bảo tàng lịch sử quốc gia giới thiệu đến công chúng 2 bộ đồ ăn trầu trong bộ sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn bằng vàng, ngọc, pha lê với nhiều cổ vật quý lần đầu tiên được trưng bày.
Các tài liệu, hiện vật, hình ảnh được trưng bày theo 3 nội dung: tục ăn trầu và giá trị văn hóa trầu cau ở Việt Nam; tục ăn trầu ở một số dân tộc ít người Việt Nam; bảo tồn giá trị văn hóa trầu cau Việt Nam.
Tại phòng trưng bày này, khách tham quan cũng cảm nhận được những nét độc đáo trong tục ăn trầu ở các dân tộc: Kinh, Tày, Chăm, Khơme, Xơ Đăng, Xtiêng… thông qua bộ dụng cụ ăn trầu của họ.
Hộp đựng trầu cau bằng vàng thời Nguyễn
Trong nhịp sống hiện đại, tục ăn trầu những năm gần đây đang dần mai một, thói quen ăn trầu hầu như chỉ còn tồn tại trong thế hệ người cao tuổi, chủ yếu ở khu vực nông thôn. Tuy nhiên, trầu cau vẫn là lễ vật không thể thiếu trong các lễ hội, nghi lễ truyền thống như cúng tế, cưới hỏi, giỗ chạp. Hình ảnh, văn hóa trầu cau vẫn luôn được ghi dấu trong văn học dân gian, ca dao, dân ca và các tác phẩm văn học nghệ thuật. Giá trị văn hóa trầu cau cần phải được gìn giữ và phát huy để bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm người Việt.
Tại không gian của triển lãm cũng tái hiện một tiểu cảnh gian giữa của ngôi nhà Việt tầng lớp trung lưu thời Nguyễn (thế kỷ 19 - 20), trong đó hương án với đầy đủ bộ đồ thờ cũng với đài thờ đặt lễ trầu cau; trên sập gỗ bày biện bộ đồ tiếp khách cùng bộ dụng cụ ăn trầu.
Tiểu cảnh ngôi nhà Việt - trên sập gỗ bày bộ dụng cụ trầu cau
Trưng bày chuyên đề "Văn hóa trầu cau Việt Nam " tại Bảo tàng lịch sử quốc gia mở cửa đón khách từ nay đến tháng 1/2013./.
Mai Hồng