Làm gì để phát triển làng nghề gắn với du lịch?
Trong xu thế hội nhập, các làng nghề Việt Nam không thể chỉ “cố thủ” trong lũy tre làng mặc dù bản chất các làng nghề sinh ra trước hết nhằm phục vụ cho cộng đồng nhỏ trong làng xã.... Sự lan tỏa của các sản phẩm làng nghề đã được chứng minh bằng những hiện vật quý được bảo hiểm với giá trị hàng triệu đô la ở một số bảo tàng nổi tiếng trên thế giới. Điều đó chứng tỏ sự khác biệt của sản phẩm thủ công Việt Nam...
Bên cạnh việc xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ ra nước ngoài, các làng nghề còn có khả năng “xuất khẩu tại chỗ” thông qua các hoạt động phục vụ du lịch, các sản phẩm thủ công sẽ tăng thêm giá trị nếu đi kèm theo những câu chuyện xung quanh nó để du khách hiểu thêm quá trình hình thành nên một sản phẩm và sự khác biệt của sản phẩm đó. Hoạt động du lịch làng nghề cũng là một hình thức quảng bá sản phẩm thủ công hiệu quả khi lượng khách đến các làng nghề ngày một nhiều. Nếu “home stay” tại các làng nghề phát triển thì cơ hội quảng bá càng tăng.
Trước hết là các làng nghề: mỗi ngành nghề, mỗi sản phẩm đều có một lịch sử lâu dài, một xuất xứ gắn kết mật thiết với đời sống xã hội. Mỗi người thợ thủ công ngoài trình độ tay nghề cần có đầy đủ kiến thức về điều đó để sẵn sàng trả lời câu hỏi của du khách quan tâm. Điều này sẽ khiến du khách cảm thấy thú vị hơn nhiều so với hình thức tham quan đơn thuần. Chính những “hướng dẫn viên du lịch” - những người thợ - sẽ thích hợp nhất để dẫn dắt khách tham quan thông qua những hiểu biết sâu sắc của bản thân về nghề nghiệp và lịch sử làng quê. Bên cạnh đó, mỗi khu vực sản xuất nên có những phòng trưng bày hoặc bảo tàng nhỏ để giới thiệu về sản phẩm và quá trình hình thành, phát triển của cộng đồng, sự thay đổi mẫu mã qua các giai đoạn, những câu chuyện xung quanh những sản phẩm đơn giản sẽ khêu gợi tính tò mò và tăng thêm phần giá trị (gần đây đã xuất hiện một số bảo tàng tại làng nghề như nghề gốm cổ, bảo tàng tư nhân ở Bát Tràng, Hà Nội...).
Việc duy trì, làm đẹp cảnh quan, vệ sinh môi trường làng nghề cũng hết sức cần thiết nhằm tạo cho du khách cảm giác an toàn, thoải mái. Đình, chùa, cây đa, giếng nước... hoặc những di tích lịch sử nếu được bảo tồn, tôn tạo tốt sẽ trở thành những điểm đến hấp dẫn trong lịch trình, bổ trợ cho tour chính là thăm – mua sản phẩm tại làng nghề. Những công việc này chỉ có thể làm được với sự nhất trí cao, quyết tâm bảo vệ những thành quả của cha ông để tiếp tục phát triển ổn định, bền vững.
Khách du lịch cũng rất quan tâm đến khu vực sản xuất tại làng nghề, vì vậy cũng cần bố trí hợp lý, thuận tiện cho việc tham quan, tìm hiểu, tạo điều kiện để khách có thể thử chế tác hoặc tham gia vào một công đoạn chế tác sản phẩm...
Vai trò của các hội, hiệp hội nghề nghiệp: các hội nghề nghiệp có vai trò rất quan trọng đối với mỗi làng nghề nhằm kết nối nơi cung ứng nguyên liệu, các doanh nghiệp có nhu cầu tham quan tìm hiểu hoặc kết nối doanh nghiệp du lịch với làng nghề. Việc cả cộng đồng có chung tay chung sức được hay không trong các hoạt động bảo vệ môi trường, cảnh quan, bố trí sản xuất, bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của làng ...phụ thuộc rất nhiều vào hiệu quả hoạt động của Hội nghề nghiệp. Hội cũng là nơi để những người thợ thủ công có thể chia sẻ, bàn bạc và thống nhất những hoạt động có lợi cho làng xóm, vừa phát triển được sản xuất những vẫn giữ được cảnh quan, cùng nhau tạo ra những “điểm nhấn” phục vụ du lịch tại những vị trí tham quan sản xuất, đời sống lịch sử văn hóa của làng hay các điểm dịch vụ mua bán, ăn uống, giải trí... tạo nên một điểm du lịch hoàn chỉnh thu hút khách du lịch.
Để đạt được những kết quả mong muốn, các hội nghề nghiệp cũng là nơi đề xuất và thực hiện các sự kiện hội chợ, triển lãm; thi tay nghề; tôn vinh nghệ nhân; các hoạt động văn hóa, lễ hội..., tạo nên những dấu ấn vùng miền đặc sắc để quảng bá các sản phẩm làng nghề.
Thời gian quan, nhiều chính sách của Nhà nước đã có những tác động tích cực đến sự phát trển của các làng nghề, theo đó có nhiều làng nghề đã phát triển theo hướng phục vụ du lịch như làng gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, gốm Bầu Trúc... Tuy nhiên các làng nghề vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, nhiều làng nghề có tiềm năng nhưng vẫn chưa thể “bứt phá” về du lịch.
Động lực thúc đẩy du lịch làng nghề đang thiếu
Thứ nhất, cơ sở hạ tầng, hệ thống giao thông liên xã, huyện, tỉnh... là những yếu tố có tính quyết định cho việc phát triển du lịch làng nghề, nhưng lại “ngoài tầm với” của cộng đồng các làng nghề. Bên cạnh đó, việc tu bổ, phục chế các công trình lịch sử văn hóa ở các làng nghề cũng rất nên được hỗ trợ một cách bài bản, tránh những hoạt động tự phát làm thay đổi, biến dạng công trình.
Thứ hai, để bảo vệ môi trường, cần có chính sách hạn chế (hoặc cấm) những nghề gây ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó những biện pháp giám sát, xử lý môi trường làng nghề cũng rất cần tiến hành kịp thời thông qua hoạt động của các cơ quan chức năng.
Thứ ba, nên xem xét lại cách thức giải quyết mặt bằng cho sản xuất làng nghề bằng việc tạo nên những “cụm công nghiệp làng nghề”... như hiện nay, thực chất là những khu công nghiệp được quản lý một cách lỏng lẻo, có nguy cơ phá vỡ không gian làng nghề xưa. Cần có định hướng mở rộng làng nghề theo đúng “bản chất” của nó, giữ những nét văn hóa độc đáo truyền thống để dần hình thành những “làng nghề du lịch”.
Thứ tư, đào tạo hướng dẫn viên tại chỗ cho các làng nghề có hướng phát triển du lịch rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước.
Trên thực tế, du lịch nói chung và du lịch làng nghề nói riêng đã có những đóng góp quan trọng cho nền kinh tế, song điều khá bất cập là du lịch dường như vẫn chưa được coi là một ngành kinh tế thực sự, sự đầu tư, ưu đãi còn nhiều điểm chưa phù hợp, cần sự điều chỉnh để thúc đẩy du lịch làng nghề phát triển.
TS. Tôn Gia Hóa