Thế nào là sử dụng ma túy: là những người sử dụng ma túy hợp pháp có sự chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc, ngừng sử dụng không lệ thuộc vào chất ma túy đó.
Thế nào là lạm dụng ma túy: là hiện tượng tự ý sử dụng ma túy không có chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc, hoặc sử dụng kéo dài liều cao vì mục đích khác nhau.
Quá trình dẫn tới nghiện ma túy theo sơ đồ sau:
Sử dụng ma túy => Lạm dụng ma túy => Nghiện ma túy
Quá trình trên tiến triển nhanh hay chậm phụ thuộc vào một số yếu tố như: khả năng mẫn cảm với ma túy của từng người, loại ma túy sử dụng, liều lượng sử dụng trong ngày, hình thức sử dụng ma túy.
Từ khi lạm dụng ma túy chuyển sang nghiện ma túy rất nhanh, chính họ nghiện từ bao giờ họ không biết.
Thế nào là nghiện ma túy:
Nghiện ma túy là sự phụ thuộc của con người vào các chất ma túy, việc đưa một lượng ma túy nhất định vào cơ thể là một nhu cầu thường xuyên, luôn có xu hướng tăng dần liều, khi ngừng sử dụng ma túy sẽ xuất hiện hội chứng cai (lên cơn nghiện) rất khó chịu, bao gồm các dấu hiệu: buồn nôn, nổi da gà, bứt rứt, đau rút cơ khớp (có cảm giác dòi bò trong xương), chảy nước mắt, nước mũi, dãn đồng từ, tiêu chảy, mất ngủ, bồn chồn...
Các hình thức sử dụng ma túy:
Qua đường hô hấp gồm:hút, ngửi, hít (heroin, cocain)
Qua hệ tuần hoàn: Ma túy ở thể lỏng thường được đưa vào cơ thể bằng đường tiêm chích dưới da, bắp thịt hoặc tĩnh mạch như heroin, morphin, dolacgan, sái thuốc phiện, amphetamin. Thông thường, người nghiện đầu tiên sử dụng bằng đường hút, hít, sau một thời gian sẽ chuyển sang tiêm chích. Đây là nguyên nhân lây nhiễm HIV và căn bệnh AIDS mà hiện nay ta chưa có cách cứu chữa.
Đưa vào qua đường tiêu hóa: Người nghiện uống, nuốt các loại ma túy như thuốc phiện, các chế phẩm của thuốc phiện, các loại thuốc an thần, giải lo âu như Seduxen, hiện nay nhiều người nghiện ma túy là thanh thiếu niên uống các loại ma túy kích thích thần kinh gây ảo giác như amphetamin, Ecstasy...
Bản chất của nghiện ma túy:
Về mặt sinh học, trong các tế bào thần kinh não của người luôn có sẵn những thụ thể. Nếu lạm dụng chất ma túy sẽ tác động lên thụ thể gây ra trạng thái quen thuốc (nghiện), đồng thời làm các tế bào thần kinh não bị tổn thương một cách tạm thời hoặc vĩnh viễn dẫn tới các hoạt động của não bị lệch chuẩn về đạo đức, hành vi, nếp sống...
Nguyên nhân nghiện ma túy
Do thiếu hiểu biết về ma túy, nghiện ma túy và tác hại của nghiện ma túy, nhiều thanh niên có tính tò mò sử dụng ma túy đã dẫn tới nghiện, những phụ nữ quá béo đã mua loại ma túy kích thích thần kinh (Maxinton) uống để giảm béo, học sinh cần thức đêm ôn thi, đã dùng thuốc kích thích thần kinh để thức mà không biết dẫn tới nghiện ma túy; do sang chấn tinh thần trong cuộc sống (stress); do buông lỏng quản lý, giáo dục của gia đình, nhà trường, môi trường còn nhiều ma túy, dùng ma túy để chữa bệnh.
Tác hại của việc lạm dụng ma túy
Sức khoẻ giảm sút: khi nghiện ma túy, sức khoẻ giảm sút rất nhanh, cơ thể bị suy kiệt, mọi sinh hoạt bị đảo lộn “ngày ngủ, đêm ăn”, lười vệ sinh cá nhân dễ dẫn tới mắc các bệnh nhiễm trùng da, rối loạn dinh dưỡng, viêm đa dây thần kinh... Nhiều trường hợp dùng ma túy liều cao dẫn tới sốc ma túy, nếu không được cấp cứu kịp thời sẽ dẫn tới tử vong. Rất dễ nhiễm một số bệnh nguy hiểm đến tính mạng như nhiễm trùng máu, tăng huyết áp, vỡ mạch máu não (đột quỵ); gây ra hội chứng trầm cảm, rối loạn tâm thần; nguy cơ cao nhiễm HIV/AIDS, ở nước ta 70% người nhiễm HIV là do tiêm chích ma túy.
Gây rối loạn nhân cách hành vi: Rối loạn lối sống, nếp suy nghĩ, đạo đức bị suy thoái, dần dần người nghiện trở nên thờ ơ với những hứng thú bình thường trở nên hung hãn mất tính người.
Giảm và mất khả năng lao động: khi nghiện ma túy, khả năng lao động giảm hoặc mất đi tính chăm chỉ, sự khéo léo, ý thức và kỷ luật lao động, học tập giảm sút, bê trễ trong công việc...
Kinh tế sa sút, gia đình tan vỡ: 100% gia đình có người nghiện ma túy kinh tế lâm vào cảnh sa sút, nhà cửa bị phá sản, có tới 27% tan vỡ hạnh phúc, 24% thân nhân từ bỏ người nghiện.
Xã hội lãng phí tiền của: Hàng ngày người nghiện ma túy đã tiêu tốn một số tiền lớn, chỉ riêng 2 thành phố lớn: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh mỗi ngày người nghiện tiêu tốn tới hàng tỷ đồng vào việc sử dụng ma túy. Nhà nước và xã hội còn bỏ ra hàng trăm tỷ đồng mỗi năm chi phí cho phòng chống ma túy.
Trật tự an toàn xã hội bị xâm phạm: 70% người nghiện ma túy liên quan đến trộm cắp, cướp giật, giết người, đua xe, gây rối trật tự xã hội, làm tăng tội phạm hình sự. Nghiện ma túy vừa là nguyên nhân, vừa là điều kiện để phát sinh các tệ nạn xã hội khác như mại dâm, cờ bạc, buôn lậu...
Những dấu hiệu phát hiện người nghiện ma túy sớm tại gia đình, nhà trường và cộng đồng dân cư:
Nhu cầu chi tiêu tăng bất thường: Nhu cầu tiêu tiền ngày càng tăng và không giải thích được lý do chi tiêu vào việc gì. Một số thanh thiếu niên, học sinh thường hay nói dối cha mẹ xin tiền đóng học phí, mua sách vở hoặc lấy trộm tiền, ăn cắp đồ đạc trong gia đình đem bán hoặc cầm đồ để có tiền sử dụng ma túy.
Tính tình thay đổi bất thường và theo chiều hướng xấu: Có lúc lầm lì, ít nói (khi đói ma túy), ngược lại có lúc nói năng hoạt bát, cười đùa vô cớ, đó là khi cơ thể đủ chất ma túy; hay nói dối, có biểu hiện xa lánh người thân; tính tình trở nên hung bạo, thích nhảy “lắc” theo nhạc mạnh, nhạc càng mạnh thì “lắc” càng nhanh lại không thấy mệt mỏi
Nếp sống sinh hoạt thay đổi, lối sống buông thả: Thay đổi giấc ngủ “thức đêm, ngủ ngày” hoặc “thức thâm đêm, suốt sáng đối với người nghiện ma túy kích thích thần kinh; không thích các trò tiêu khiển hàng ngày; sống luộm thuộm, quần áo bẩn thỉu, ngại tắm giặt; nghiện thuốc lá, trong túi luôn kèm bật lửa, giấy bạc.
Sức khoẻ giảm sút: Người gầy, sút cân; khi ngủ dậy có những dấu hiệu chảy nước mắt, ngáp vặt, nổi da gà do cơ thể thiếu ma túy.
Khả năng lao động học tập giảm: Hiệu quả lao động, kết quả học tập bị giảm sút; lười lao động, bỏ trễ công việc, vô ý thức kỷ luật trong lao động, học tập; học sinh ngồi học hay ngủ gà, ngủ gật, hay bỏ ra ngoài trong giờ học, trốn học...
Hay tụ tập đàn đúm với những bạn bè xấu, nghiện ma túy: Tụ tập đàn đúm với bạn bè xấu, với người đã nghiện ma túy, nơi vắng người, thường xuyên cùng đi đến địa bàn có tụ điểm tổ chức sử dụng, buôn bán ma túy.
Những dấu hiệu khẳng định người thân đã bị nghiện ma túy
- Xuất hiện hội chứng cai (nếu nghiện thuốc phiện hoặc heroin), hoặc rối loạn tâm thân (nếu nghiện ma túy kích thích thần kinh gây ảo giác).
- Xét nghiệm tìm chất ma túy trong nước tiểu hoặc trong máu dương tính
Cai nghiện phục hồi cho người nghiện ma túy
Cai nghiện phục hồi gồm những hoạt động can thiệp về y tế, tâm lý, xã hội nhằm giúp đỡ người nghiện đạt được 2 mục đích sau: không còn sử dụng ma túy bất hợp pháp; phục hồi lại các chức năng: sức khoẻ, lối sống, nhân cách, hành vi, trách nhiệm với gia đình, xã hội, nghề nghiệp, việc làm...
Một số nguyên tắc trong cai nghiện phục hồi
Hiện nay không có loại thuốc nào chữa khỏi nghiện ma túy, các thuốc điều trị chỉ là hỗ trợ cắt cơn, giải độc. Người nghiện được cai nghiện phục hồi sớm bao nhiêu, thì càng có hiệu quả, nhất là mới lạm dụng hoặc mới nghiện. Không thể có một phác đồ chung nào để cai nghiện cho tất cả những người nghiện ma túy, vì mỗi người có một nguyên nhân khác nhau dẫn tới nghiện ma túy, loại ma túy sử dụng cũng khác nhau. Cai nghiện phục hồi phải là một quá trình liên tục, nhiều hoạt động can thiệp và phải có thời gian ít nhất là 2 năm trở lên. Không chỉ thời kỳ cai nghiện phục hồi ở trung tâm, khi về gia đình, cộng đồng người nghiện vẫn phải được phục hồi và giám sát tiếp tục. Kết quả cai nghiện phục hồi phụ thuộc vào quyết tâm của người nghiện, động cơ và tính tự giác tham gia các hoạt động và sự quan tâm giúp đỡ của người thân, bạn bè, cộng đồng, nhất là môi trường sống của họ phải không có ma túy.
Công tác phòng chống lạm dụng ma túy ở mỗi gia đình, nhà trường và xã hội phải gồm các hoạt động can thiệp sau đây: Phòng ngừa lạm dụng ma túy; ngăn chặn lạm dụng ma túy; cai nghiện phục hồi. Ba loại hình hoạt động can thiệp trên phải được thực hiện một cách liên tục, tuần hoàn, trong đó, các hoạt động phòng ngừa, ngăn chặn đóng vai trò quan trọng.
Mai Xuân Phương