Trị An có hơn 40 đảo. Có những đảo trở thành thân quen như đảo Đồng Trường, đảo Ó ở Đồng Nai và gần đây là đảo Robinson của ca sĩ Cao Minh (gọi như vậy bởi đảo không có người ở). Trị An là túi cá nước ngọt tự nhiên khổng lồ của cả vùng Đông Nam Bộ, là điểm hẹn lý tưởng của dân ghiền câu cá. Du thuyền trên hồ đón bình minh hay đợi hoàng hôn đều tuyệt vời nhưng “đã” nhất là ngủ đêm trên hồ, hoặc mặc áo phao, chọn nơi nước trong xanh nhất rồi nhảy ùm xuống tắm.
Trong lần đến khu bảo tồn Thiên nhiên - Văn hóa Đồng Nai, tôi gặp lại anh Trần Văn Mùi hàn huyên tâm sự đủ chuyện đời. Anh đãi tôi mấy món lạ, đặc sản “cây nhà, lá vườn, cá hồ” của khu bảo tồn, chế biến từ cá cơm, cá kìm và rau rừng. Là người đi và biết khá nhiều chuyện, nhiều món ngon, vậy mà tôi vẫn ngạc nhiên trước quá nhiều điều mới lạ. Lâu nay, chỉ nghe nói cá cơm và cá kìm ở biển; chứ không biết có cá cơm, cá kìm ở hồ nước ngọt. Hôm ấy, tôi được ăn bữa buffet cá cơm và cá kìm nhớ đời, từ chiên bột, chiên giòn, chiên tỏi ớt, rang chua ngọt, cho đến gỏi tươi, gỏi khô, canh chua, kho tiêu, kho nghệ, kho điều, kho khế, kho sả ớt, mắm, nước mắm… Riêng gỏi cũng tới mấy món, tôi khoái nhất món gỏi cá kìm khô với xoài xanh. Nước chấm là mắm, nước mắm, tương, chao… chế biến theo phong cách Nam Bộ. Ăn không biết no. Về Sài Gòn, cả tuần sau vẫn nhớ. Có lẽ do môi trường và thổ nhưỡng, cá cơm và cá kìm hồ Trị An béo và thơm ngọt hơn ở biển?
Tôi đã du thuyền trên hồ vào những thời điểm khác nhau, đã lênh đênh gần cả giờ vượt hồ, từ xã Mã Đà, Vĩnh Cửu lên xã Phú Cường, Định Quán đi bắt cá cơm, cá kìm. Từ ngày có hồ Trị An, bà con Phú Cường có thêm nghề đánh bắt thủy sản, cả xã có hơn 50 thuyền, mỗi thuyền ít nhất 2 người. Có nhiều cách bắt cá cơm như lưới kéo khơi, lưới rê, te (còn gọi là ủi) và vó bằng đèn măng sông…Dân Trị An chủ yếu dùng cách te (chủ động) và lưới rê (thụ động). Lưới te như chiếc vợt lớn, nhỏ dần phần đáy (gọi là đụt) để chứa cá. Mắt lưới cá cơm chỉ 0,5cm; bằng hoặc nhỏ dần phía đụt. Gọng lưới làm bằng tre hoặc gỗ, có dây thừng nối 2 đầu. Để dụ cá, mỗi thuyền dùng vài chục đèn măng sông đặt trên phao xốp, mỗi đèn cách nhau chừng 50 - 100m. Sau vài giờ, thuyền áp sát đèn độ 3m, hạ lưới te vào giữa và vớt đèn lên, cá rớt xuống đụt. Cứ thế xoay vòng lần lượt từng đèn cho tới sáng. Giăng lưới xong, neo thuyền đợi. Gần sáng thì thu lưới, treo lên giá gỗ trên tàu, dùng gậy có cước lớn đập vào lưới để rũ cá…
Anh Nguyễn Văn Tuấn là tay lão luyện trong nghề, có khả năng “đọc” đường đi của cá, vừa cho thuyền “ủi” tới vừa giải thích: “Ủi cá kìm thì là là mặt nước, sâu lắm cũng 1m đổ lại. Cá cơm thì sâu hơn, chừng 3 - 4m. Ủi thấy nặng thuyền là cất lưới, đổ cá vào khoang, ướp đá. Bắt cá cơm, chừng 8 giờ tối là dong thuyền ra hồ thả đèn, ủi lúc nào thấy mệt thì về. Cá kìm thì trễ hơn vài giờ. Mỗi đêm chịu khó cũng ủi được 50 - 70kg cá cơm, cá kìm thì ít hơn. Bữa trúng có khi được hơn tạ, nhưng có hôm chỉ dăm ba chục kg mỗi thuyền. Lên bờ là bán ngay cho thương lái, sau khi dành để ăn, làm khô, làm mắm…Hình như ban ngày cá ngủ, đêm mới kéo nhau tìm mồi?”. Tập làm ngư dân te cá cơm, cá kìm là điểm nhấn hấp dẫn, vừa lao động khám phá, vừa thể dục rèn luyện và biết thêm bao điều thú vị.
“Cây nhà, lá vườn” của khu bảo tồn là 39 loại rau rừng, chưa kể hàng chục loại lá dùng để nấu “nước sâm Trị An”. Mỗi loại đều có hương vị riêng, vừa kích thích tiêu hóa, vừa là vị thuốc, còn hơn cả thực phẩm chức năng, tạo cho bữa ăn càng ngon miệng. Hôm ấy, chỉ 18 loại mà tôi đã hoa mắt, nhớ không hết. Có những loại lá từng ăn như tàu bay, cát lòi, ba, lành ngạnh, lộc vừng, sung, điều, xoài, đinh lăng, đọt mây…Có những loại lần đầu khai vị như chân voi, tam lang, bằng lăng, nhíp, lý, bìm bìm, trung quân…Nhiều lá, tôi biết từ lâu nhưng không biết có thể ăn được.
Vừa rồi, Công ty Dã ngoại Lửa Việt thiết kế tour “Kỳ thú hồ Trị An”, chỉ 2 ngày cuối tuần là thỏa sức khám phá. Vào rừng Mã Đà, tìm hiểu và thi hái các loại lá rừng. Tối du thuyền lên Phú Cường, tham gia “ủi” cá cơm, cá kìm với ngư dân rồi chia nhau chế biến và thanh toán các “chiến lợi phẩm” với rau rừng thu hoạch. Nếu muốn “đã đời” với buffet cá, du khách giăng võng hoặc trải chiếu “mơ cùng trăng sao và gió hồ”, phiêu du vào cõi vô thường. Mới hay tour lạ chẳng cần đâu xa, có khi là những việc gần gũi xung quanh mà ta vô tình chưa biết.
Nguyễn Văn Mỹ
(Nguồn: Tạp chí Du lịch)