NÚI HỒNG KỲ VỸ
Núi Hồng - Hồng Lĩnh, dài khoảng 30km, rộng chừng 15km, nhấp nhô, hùng vĩ đuổi nhau theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, phía Bắc giáp sông Lam, phía Nam có sông Nghèn, phía Đông Nam chạy ra biển. Tương truyền, Hồng Lĩnh có tất cả 99 đỉnh, đỉnh cao nhất là 678m, dựa theo hình dáng mà người đời đặt tên cho các đỉnh núi như Thiên Tượng, Ngũ Mã (5 con ngựa), Sư Tử, Hàm Rồng, Lập Phong; lại có nhiều đỉnh đặt theo truyền thuyết, cổ tích hoặc theo tên các danh nhân như: rú Cơm, rú Cà, Tháp Son, Hương Tích, Lão Quân, Trần Soa, Liệt Sơn…
Hồng Lĩnh có khá nhiều khe suối, suối ở đây không lớn, không sâu nhưng nước không bao giờ cạn, trong vắt và cứ chảy róc rách suốt tháng này sang năm nọ. Có rất nhiều tên khe, tên suối đã trở nên nổi tiếng, được dân gian lưu truyền và đi vào sử sách như: khe Hạ Vàng, khe Hoa, khe Tượng, khe Hoàng Ngưu (khe Trâu Vàng), suối Tiên… Ngoài ra, còn có khá nhiều mạch nước ngầm tích lại lâu thành nhiều hồ tự nhiên như hồ Kim Cương nằm ở lưng chừng núi, rộng đến 30 mẫu, vực Thuồng Luồng sâu đến nỗi dân gian truyền là không đáy, hồ Thiên Tượng, bàu Tiên ở sát chân núi rộng hàng trăm mẫu, quanh năm nước xanh trong vắt.
Hồng Lĩnh không chỉ đẹp ở núi non kỳ vỹ mà nổi tiếng bởi những truyền thuyết. Chuyện kể rằng, khi xưa ông Đùng đã đi gom nhặt những quả núi nhỏ, mọc lẻ tẻ ở vùng châu thổ sông Lam và sông La xếp thành dãy núi Hồng Lĩnh. Cũng theo truyền thuyết thì Hồng Lĩnh còn là kinh đô của nước Việt cổ - Việt thường thị. Kinh Dương Vương thời mới mở nước, khi dạo xem phong cảnh Hồng Lĩnh, thấy cảnh núi non hùng vỹ, đã chọn nơi này làm kinh đô. Tại đây, Kinh Dương Vương kết duyên cùng Thần Long, về sau sinh ra Long Vương (Lạc Long Quân). Tại vùng đất này đã phát hiện ra nhiều di chỉ khảo cổ học từ thời đại đồ đá, đồ đồng và đồ sắt là chứng minh nơi đây từng có cư dân người Việt cổ sinh sống.
Theo dòng lịch sử dân tộc suốt mấy ngàn năm, dãy núi này từng chứng kiến biết bao sự kiện bi hùng, tích tụ biết bao linh khí của đất nước, con người để trở thành biểu tượng của cả một vùng văn hóa. Trên dãy Hồng Lĩnh, khi xưa có đến hơn 100 đền, chùa. Có nhiều ngôi chùa nổi tiếng ngày nay vẫn còn như chùa Hương Tích, chùa Thiên Tượng lập từ đời Trần. Bởi địa linh sinh nhân kiệt nên bao quanh Hồng Lĩnh là những làng quê nổi tiếng, và từ đó đã xuất hiện những tài năng xuất chúng, làm rạng danh đất và người Hà Tĩnh như: cha con trạng nguyên Sử Hy Nhan, Sử Đức Huy, Bùi Cầm Hồ ở làng Đậu Liêu, họ Nguyễn làng Tiên Điền, họ Nguyễn Huy làng Trường Lộc, Nguyễn Văn Giai làng Ích Hậu, Nguyễn Công Trứ ở làng Uy Viễn…
Dãy núi Hồng Lĩnh nay vẫn trập trùng và kỳ vỹ như hàng ngàn năm trước, hướng mặt ra biển Đông, che chắn phong ba cho đất trời Hà Tĩnh. Và hôm nay, con người Hà Tĩnh đang điểm tô, làm đẹp thêm Hồng Lĩnh. Các chùa Hương Tích, Chân Tiên, Thiên Tượng, đền Củi đã được sửa sang tôn tạo. Dưới chân núi những thị trấn, thị xã đã được hình thành, dân cư đông đúc…
SÔNG LAM THƠ MỘNG
Sông Lam ngày nay còn gọi là sông Cả, là con sông lớn nhất ở xứ Nghệ. Tổng chiều dài của sông là 432 km, trong đó gần 20km hạ lưu là phân thủy Nghệ An - Hà Tĩnh. Sông này sau khi hợp dòng với sông La ở ngã ba núi Thành lại tiếp tục chảy về phía Đông ra biển. Cũng kể từ ngã ba này, hữu ngạn là Hà Tĩnh, tả ngạn là Nghệ An. Chỉ tính đoạn hạ lưu, chỉ có mấy chục km nhưng dòng sông đã tạo cho xứ Nghệ một cảnh quan vừa thơ mộng vừa hùng vỹ. Cửa Hội là một cửa biển đẹp, phía ngoài cửa là đảo Mắt, đảo Ngư. Bờ Nam cửa biển là làng Hội Thống có nghề đánh cá nổi tiếng, hơn nữa làng này có một ngôi đình cổ dựng từ thế kỷ 17 vào loại lớn nhất trong vùng, điêu khắc, chạm trổ công phu.
Ngược dòng sông lên đến chân núi Hồng Lĩnh là bến Giang Đình được xếp vào hàng "bát cảnh" của huyện Nghi Xuân. Gần ngã ba núi Thành, ở giữa dòng có bãi đá ngầm, chìm nổi theo mực nước thủy triều nên gọi là bãi Phù Thạch. Trên bờ phía Hà Tĩnh, khi xưa, hồi thế kỷ 13 - 14 là thương cảng - phố cổ Phù Thạch sầm uất, vang bóng một thời. Và cũng chính bên bờ sông này đã ghi đậm biết bao sự kiện, biết bao nhân vật lịch sử - văn hoá của quê hương đất nước. Bình Hồ ở ngay sát bờ sông là kinh đô kháng chiến của nhà hậu Trần đầu thế kỷ 15 gắn liền với tên tuổi Nguyễn Biểu. Và cả vùng châu thổ phía Nam này là đất học, từ mấy trăm năm nay, lúc nào ở đây cũng có nhiều nhà khoa cử nổi tiếng…
Núi Hồng - Sông Lam là nơi hội tụ linh khí, đến đây, du khách sẽ có dịp chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên kỳ thú cũng như hiểu thêm về bản sắc văn hóa, con người mảnh đất này.
CHÂU GIANG