Độc đáo lễ hội Trò Trám

Lễ hội Trò Trám gồm ba phần chính là lễ Mật, lễ rước lúa thần và hội trình nghề “tứ dân chi nghiệp”. Phần lễ diễn ra lúc 20 giờ ngày 11 tháng giêng gồm có lễ tế, lễ rước lúa thần, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, nông dân ấm no. Đám rước bông lúa được diễn qua những cánh đồng thôn xóm đi theo con đường bờ hồ, gò vườn cũ, bờ đầm về miếu trò. Đám rước về đến miếu Trò, một hồi trống dóng lên đón mừng. Ông chủ tế lập tức đặt bông lúa lên bàn thờ rồi nổi hiệu trống chầu gọi trò 3 hồi 9 tiếng và chiêng ngân vang khai mạc cho hội diễn trình nghề của tứ dân. Đến 0 giờ ngày 12 (giờ Tý) là thời điểm tổ chức lễ Mật. Đây là hoạt động tâm linh tồn tại từ thời vua Hùng nhằm cầu về sinh sản để duy trì nòi giống. Đến giờ làm lễ, cụ chủ lễ thắp hương và rước Nõ – Nường (Nõ là chiếc dùi gỗ hình dương tính – Nường là chiêc mui rùa hình âm tính) từ trên ban thờ đưa cho đôi nam nữ được chọn trong làng. Khi cụ chủ lễ xin âm dương và hô “Linh tinh tình phộc” thì đôi nam nữ dướn người lên, giơ cao dùi gỗ và mui rùa, miệng hát “bên ấy có nứng cùng chăng, bên này lủng lẳng như giằng cối xay” rồi chọc nhanh vào nhau cho khớp. Nghi lễ này diễn ra 3 lần theo hiệu lệnh và theo quan niệm của người xưa, nếu cả 3 lần chọc trúng vào nhau thì năm đó sẽ mưa thuận, gió hòa, làm ăn tươi tốt, cuộc sống ấm no…

Sáng ngày 12 là phần hội chủ yếu với diễn trò cuộc sống đời thường của người dân xưa kia bao gồm sĩ - nông - công - thương. Màn hài kịch “Tứ dân chi nghiệp” còn có tên gọi khác l�"Bách nghệ khôi hài" là một hoạt động lễ hội tôn vinh giống nòi và sinh khí con người. Thông qua trò diễn “Tứ dân chi nghiệp” như nhắc nhở con người phải coi bốn nghề sĩ – nông – công – thương làm gốc. Nhưng tính chất dân gian sâu lắng, thấm đậm tình người bởi trò diễn được cách điệu hóa, mang đậm  bản sắc làng quê, khôi hài, cười đến chảy nước mắt nên mới có tên là "bách nghệ khôi hài". Có một điều lạ là người dân Tứ Xã có giọng nói rất khác so với các làng ở quanh vùng gần đó, nhiều âm tiết có cách phát âm gần giống với vùng Thanh – Nghệ. Các cụ già làng nói rằng đó chính là giọng nói của người Việt cổ. Và có lẽ cũng chính vì giọng nói này mà những câu hát trong lễ hội Trò Trám tưởng chừng như chỉ để lấy vui lại trở nên thâm thúy, sâu sắc: Người ta câu riếc câu rô/Tôi nay câu lấy con ông cháu bà/Có chồng thì nhả mồi ra/Không chồng thì cắn thì nuốt thì tha lấy mồi

Trò Trám chính là lễ hội trình nghề, hoạt động vui chơi cho mọi người trong dịp đầu xuân của làng cổ Tứ Xã. Với nội dung diễn xướng phong phú, hình thức thể hiện khôi hài đem đến cho người dự hội những tiếng cười sảng khoái, làm tiêu tan bao nỗi mệt nhọc sau một năm vất vả. Chính vì vậy, lễ hội Trò Trám sống mãi trong đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng, đem lại cho người dân niềm tin yêu cuộc sống và góp phần làm phong phú hơn bản sắc văn hóa vùng đất Tổ.

                                                                               LÊ HẢI