Nghệ thuật hát Then được sử dụng vào những dịp khác nhau trong đời sống xã hội của người Thái, bao gồm trong nghi lễ như: Then cấp sắc, Then cầu con, Kin Pang Then và các làn điệu Then trong các cuộc vui, hội hè... Đây cũng là di sản giữ vai trò quan trọng trong đời sống hôm nay, lưu giữ những nét đẹp của văn hóa truyền thống, đáp ứng nhu cầu tâm linh, phản ánh nhân sinh quan, đạo đức, lối sống, các nghi lễ liên quan đến vòng đời và môi trường sống của cư dân miền núi; đồng thời, bảo lưu các hình thức nghệ thuật âm nhạc dân gian, dân ca, dân vũ đặc trưng của người Thái.
Nghệ thuật Then Thái là loại hình nghệ thuật tổng hợp vì đây là di sản chứa đựng cả kho tàng về tri thức dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian cũng như mang đậm sắc màu về tập quán xã hội và tín ngưỡng của người Thái, đặc biệt là người Thái Trắng. Đó là những tri thức về quan niệm thế giới quan, nhân sinh quan của người Thái; qua việc thực hành nghi lễ Then, đồng nghĩa với việc bảo tồn, gìn giữ những tập tục tốt đẹp của dân tộc. Điều đáng nói là nghệ thuật Then Thái có sự kết hợp hài hòa và tinh tế giữa khả năng đặc biệt của chủ thể thực hành di sản về việc ứng biến các giai điệu Then phù hợp với ngữ cảnh, nội dung nghi lễ hòa lẫn với âm thanh trầm bổng của Tính Tẩu.
Ở tỉnh Điện Biên, những chủ thể văn hóa tiêu biểu đang thực hành di sản Then phải kể đến ông Vàng Văn Thức (bản Na Nát, phường Na Lay, thị xã Mường Lay), bà Lừ Thị Thiếm (đội 7, bản Tâu, xã Hua Thanh, huyện Điện Biên), bà Lò Thị Xính (bản Đán, phường Na Lay, thị xã Mường Lay), ông Khoàng Văn Quán (bản Hốc, phường Na Lay, thị xã Mường Lay), ông Khoàng Văn Dọng (bản Nậm Nèn 1, xã Nậm Nèn, huyện Mường Chà).
Với loại hình nghệ thuật Then Thái, thầy Then là những người đặc biệt trong cộng đồng, có năng lực giao tiếp với thế giới siêu nhiên, có khả năng hát Then, đàn tính. Lễ được tổ chức do thầy Then làm chủ lễ (chủ lễ gọi là Chảu Then). Lời khấn, lời hát trong nghi lễ của thầy Then không lưu giữ bằng văn bản mà nằm trong tâm thức của các ông (bà) Then và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Theo quan niệm của người Thái Trắng, trên Mường Trời có Mường Một - Mường dành riêng cho các Then (quan hộ giá cho các Then trần gian); các quan Then có nhiệm vụ giám sát, phán xét những việc đúng, sai, giúp đỡ người trần gian có cuộc sống yên ổn, ấm no, hạnh phúc.
Lễ Kin Pang Then thường diễn ra sau Tết Nguyên đán, khi hoa ban, hoa đào, hoa bưởi khoe sắc tỏa hương khắp bản mường, vạn vật sinh sôi, cây cối nảy lộc, đâm chồi, đơm hoa, kết trái… Thiên nhiên như hòa quyện với lòng người là lúc thầy Then tổ chức lễ Kin Pang Then để gặp mặt các con nuôi về mừng mệnh Then được “vững như trụ bạc, chắc như trụ vàng". Bên cạnh các nghi lễ trang nghiêm, người tham gia còn vui chơi múa, hát và các trò chơi dân gian như: tó má lẹ, ném còn, hái nấm, cày bừa, chọi trâu…
Lễ bắc cầu truyền nghề Then (tiếng Thái gọi là Cái khô hâư lụk liệng) là minh chứng để cho một người đã có căn duyên hành nghề then được chính thức nối nghiệp và cũng là để đánh dấu sự trưởng thành của người làm nghề Then. Còn lễ Then cầu con là một trong những tập quán xã hội và tín ngưỡng của người Thái mang tính nhân văn sâu sắc. Lễ cúng Then cầu Me Bẩu (tên của một bà Then ở cõi Mường Then có khuôn chuyên đúc dập thành hài nhi trai hoặc gái rồi giáng xuống đầu thai vào các bà mẹ ở cõi trần) ban phúc, cứu giúp những người hiếm muộn, mong muốn có con - không những là tín ngưỡng được đồng bào tin theo mà còn là nét văn hóa đặc sắc, là hình thức diễn xướng dân gian độc đáo của người Thái.
Việc Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào tháng 12/2019 đã góp phần tôn vinh giá trị sáng tạo nghệ thuật dân gian của những chủ thể văn hóa đối với di sản Then trong tổng thể những giá trị di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh Điện Biên nói riêng, cả nước nói chung và góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng văn hóa quốc tế. Qua đó, thúc đẩy sự quan tâm, bảo vệ di sản và sự kết nối, trao đổi văn hóa giữa các tộc người Tày, Nùng, Thái với các nhóm cộng đồng khác ở Việt Nam cũng như giữa các quốc gia, dân tộc có di sản tương đồng với Then.
L.A