Hiện trạng môi trường Khu du lịch quốc gia Hạ Long - Cát Bà
Tại các khu vực ven bờ biển vịnh Hạ Long đã có những biểu hiện ô nhiễm cục bộ do tăng lượng chất rắn lơ lửng, giảm lượng ô xy hòa tan, nitơrit và vi khuẩn gây bệnh coliform… Theo thống kê của Ban Quản lý vịnh Hạ Long, hiện nay khu vực Hạ Long - Cẩm Phả có 21 dự án lấn biển và 17 dự án đổ bùn thải làm đe dọa trực tiếp nghiêm trọng đến vùng di sản. Các hoạt động dịch vụ du lịch trên bờ không được quản lý chặt chẽ. Nhà vệ sinh trên tàu du lịch xả thải trực tiếp xuống biển. Chất thải trên khu vực vịnh Hạ Long chủ yếu là do khách du lịch và từ các hoạt động cung cấp dịch vụ, các chất thải từ các làng chài trong khu vực vịnh Hạ Long, chất thải rắn từ các hoạt động khai thác đánh bắt trên vịnh, nguồn rác từ dòng hải lưu và rác từ trên các đảo.
Ngoài ra, do tiếp giáp với khu vực biển Cát Bà - vùng biển đang có rất nhiều nhà hàng nổi, lồng bè sử dụng rất nhiều phao nổi khi thủy triều lên, rác đã dạt sang gây ảnh hưởng xấu đến môi trường vịnh Hạ Long. Cùng nằm trong một hệ sinh thái ven biển và có sự tương tác chặt chẽ với nhau, nên mọi hoạt động phát triển như nhà nổi hay lồng bè nuôi cá… từ phía Cát Bà sẽ gây tác động trực tiếp đến vịnh Hạ Long và ngược lại. Theo báo cáo của Ban Quản lý di sản quần đảo Cát Bà, hiện tại, khu vực này có 486 bè nuôi, với hơn 8.600 ô lồng và có 463 gian bè tập trung. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích kinh tế mang lại thì việc nuôi cá lồng bè ở đây cũng ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường sinh thái đặc biệt gây ra ô nhiễm nguồn nước, khiến cho các rạn san hô đang có xu hướng giảm dần tại Khu du lịch Hạ Long - Cát Bà.
Ban Quản lý vịnh Hạ Long giao thu gom rác trên vịnh và tại các làng chài cho tổ thu gom rác của cơ quan. Phương tiện chuyên chở bằng thuyền, có 4 thuyền chuyên dụng và 6 thuyền chuyên thu gom rác nổi trên mặt nước, hang động, khu vực làng chài và các bến thuyền xe. Qua khảo sát thực địa của tác giả (2017) cho thấy lượng rác thu gom hàng ngày đạt 58% rác trôi, 30% từ khách tham quan và 12% từ dân cư tại các làng chài. Tổng số khối lượng rác thu gom hàng ngày đạt khoảng 7,5m3.
Cũng theo điều tra của người viết thì các nguyên nhân chính gây ra ô nhiễm nước ở Hạ Long - Cát Bà là: cư dân trên làng nổi (21%), khai thác than (31%), hoạt động du lịch trên đảo/hang động (24%), khách sạn và nhà hàng trên bờ (14%), dân cư trên bờ (10%). Sự ô nhiễm có thể nhận thấy ngay bằng mắt thường thông qua hiện tượng rác nổi trên mặt nước, sự thay đổi màu nước cũng như nổi mùi hôi, có váng dầu tại các bến cảng và vùng ven bờ.
Cần tăng cường các hoạt động bảo vệ môi trường
Mặc dù đã có những biện pháp mạnh mẽ nhằm giảm thiểu sự tác động tiêu cực tới môi trường Khu du lịch quốc gia Hạ Long - Cát Bà nhưng đứng trước xu thế phát triển mới và đối mặt với những thách thức môi trường mang tính thời đại, cần tăng cường các hoạt động bảo vệ môi trường Khu du lịch quốc gia Hạ Long - Cát Bà. Đứng trên quan điểm đó, người viết xin mạnh dạn đề xuất một số giải pháp sau:
Áp dụng mạnh mẽ công nghệ điện mặt trời hỗ trợ phát triển du lịch
Hiện nay, điện mặt trời hỗ trợ phát triển du lịch, bảo vệ môi trường đã được triển khai ở Việt Nam, tuy nhiên chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường và còn quá nhỏ bé so với tiềm năng. Trước thảm họa về nguy cơ biến đổi khí hậu toàn cầu mà Việt Nam sẽ chịu nhiều hậu quả nặng nề, Khu du lịch quốc gia Hạ Long - Cát Bà cần phải triển khai mạnh mẽ hơn nữa việc sử dụng năng lượng tái tạo nhằm bảo vệ môi trường, giảm thiểu hiệu ứng nhà kính. Điều này cũng là một trong những trọng tâm hướng đến của nhiều quốc gia hiện nay trong việc phát huy ứng dụng công nghệ năng lượng mới và năng lượng tái tạo nhằm đưa đất nước phát triển theo hướng tăng trưởng xanh.
Tăng cường sự tham gia của doanh nghiệp và cộng đồng địa phương trong bảo vệ môi trường
Điều này được thể hiện trong xu hướng ngày càng nhiều doanh nghiệp du lịch sở hữu logo môi trường cho riêng mình. Logo môi trường thể hiện sự cam kết bảo vệ môi trường của doanh nghiệp. Trong chiến lược hành động của mình, các doanh nghiệp và cấp chính quyền nên chú ý đến xu hướng nói trên, đồng thời cần xây dựng kế hoạch hành động vì môi trường.
Khi các doanh nghiệp du lịch xây dựng các công trình phải xây dựng khu xử lý nước thải ngay từ đầu, và phải đầu tư đúng mức, vì sự đầu tư này rất có ý nghĩa, sẽ mang lại lợi nhuận, không phi lợi nhuận như mọi người thường nghĩ. Do vậy, các doanh nghiệp cần kiên quyết đầu tư ngay từ đầu vào hệ thống xử lý nước thải hiện đại. Bên cạnh đó, môi trường văn hóa được quan tâm và môi trường lao động cũng cần đầu tư đúng mức.
Sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo vệ môi trường vừa là trách nhiệm, nghĩa vụ vừa là quyền lợi. Đây cũng là một giải pháp cơ bản trong bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Bên cạnh sáng kiến Liên minh Hạ Long - Cát Bà cần nghiên cứu, áp dụng các mô hình bảo vệ môi trường dựa vào cộng đồng một cách phổ biến. Đó là các mô hình cam kết bảo vệ môi trường, tổ chức tự quản xử lý ô nhiễm môi trường, lồng ghép xóa đói giảm nghèo với bảo vệ môi trường, vệ sinh môi trường, các phong trào tình nguyện và bảo vệ môi trường trong sản xuất nông nghiệp… Trong đó, các tổ chức chính trị - xã hội (Hội Phụ nữ, Nông dân, Đoàn Thanh niên…) đóng một vai trò quan trọng.
Tăng cường phát triển du lịch thân thiện với môi trường
Đây là xu thế mới trên thế giới nhằm hướng tới việc tạo ra cảnh quan hài hòa với môi trường, giảm khí carbon thải ra. Cần tăng cường quản lý về năng lượng; quản lý về nước; quản lý về chất thải; quản lý về hóa chất và có trách nhiệm trong phần mua bán, không mua dư thừa rồi đổ đi gây ô nhiễm môi trường; quản lý khí thải trong khu vực, bảo vệ và tái tạo môi trường sinh thái. Như vậy, để đạt được mục đích bảo vệ môi trường, khi đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch không có nghĩa là phải chặt phá cây cối và hủy hoại môi trường mà hướng tới lối kiến trúc hài hòa với thiên nhiên, chỉ xây dựng theo những gì thiên nhiên đã có. Do vậy, hiện nay nhiều khu nghỉ dưỡng trên thế giới được xây dưới tán rừng, đá núi, nên cây rừng trong thiên nhiên vẫn được giữ nguyên, cảnh quan thiên nhiên không bị phá hủy. Đây chính là phong cách kết hợp hài hòa với thiên nhiên, tận dụng những ưu điểm sẵn có của thiên nhiên.
Tin rằng, Khu du lịch quốc gia Hạ Long - Cát Bà sẽ tiếp tục hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, đồng thời phát triển theo hướng bền vững, có trách nhiệm.
Tạp chí Du lịch tháng 8/2018
Ngô Hải Ninh