Muốn có nồi bánh chưng ngon, ngay từ đầu tháng chạp người ta đã tìm gạo, phải là gạo nếp cái hoa vàng, rồi đem xay giã cẩn thận bởi quan niệm của dân ta luôn cho rằng ngày Tết cặp bánh chưng là quan trọng nhất. Cặp bánh không chỉ để cúng gia tiên mà còn cúng trời đất, cúng vua bếp, cúng thần đất thần tài nên bánh phải thơm ngon tinh khiết.
Gạo được ngâm trước một ngày từ tối 29, sáng 30 các bà, các chị dậy sớm đãi gạo, đãi đỗ bằng nước giếng sạch, nước này cũng dùng để luộc bánh. Có người thích luộc lá để lá mềm, dễ gói không hay bị rách nhưng mặt bánh sẽ trắng. Người ta thường luộc bằng lá dong sống thì bánh mới xanh.
Lá dong thường chọn tàu lá lành, tốt nhất là lá bánh tẻ, không nhất thiết tất cả các tàu lá đều to, vì lá to dùng bọc ngoài, lá bé hơn gói bên trong hoặc dùng gói bánh nhỏ.
Rửa lá phải cẩn thận không để tàu lá bị dập rách. Gọt sống lá cần cẩn thận, gọt nông quá thì sống lá dày không "bẻ góc" được, gọt sâu quá thì sống lá mỏng khi bắt góc sống bị rách. Người sành gói thường gói ba lá, hai lá ngoài, một lá trong. Sau khi đặt lạt, trải lạt, xúc một hoặc nửa bát gạo đổ lên mặt lá dàn đều, đặt một phần đỗ xanh đã đồ chín, đặt miếng thịt tươi đã được tẩm nước mắm hạt tiêu, đặt tiếp một phần đỗ xanh rồi đổ nốt một nửa gạo lên trên giàn đều, vun vén hết những hạt gạo bắn ra ngoài rồi mới bẻ góc để chiếc bánh vuông thành sắc cạnh. Gói xong bắc bếp luộc, thùng bánh phải có nắp kín để khỏi bị mất nhiệt, thời gian đun phải đảm bảo ít nhất 12 giờ, sao cho khi vớt bánh ra vừa kịp có bánh cúng giao thừa. Thời gian "canh bánh chưng" được mọi người luôn nhớ đến, ai được phân công trông bếp cũng cảm thấy vui. Thế mới hiểu nồi bánh chưng có sức hút người ta biết bao nhiêu. Ngày Tết cả nhà quây quần bên nồi bánh mỗi người góp một câu chuyện vui. Khi đun bánh bao giờ người ta cũng vần một ấm nước bên cạnh để khi nước cạn đổ vào sẽ chóng sôi. Củi đun bánh cũng cần những thanh củi to để nồi bánh luôn đều lửa, bánh chín rền. Sau khi vớt bánh bao giờ người ta cũng ép bánh, thường dùng hai miếng ván để bánh ở giữa, rồi dùng vật nặng để lên trên. Dưới sức nặng nước trong bánh sẽ bị đẩy ra, nhưng vật nặng quá bánh sẽ bị vỡ, bị phèo ra nên vật ép bánh cũng phải nặng vừa đủ.
Bánh chưng xanh để cúng tổ tiên mang đậm nét dân gian trong ngày tết, chúng ta làm tất cả để có cặp bánh chưng vào sáng 30 cúng gia tiên trời đất là đã tỏ lòng thành với bậc cố nhân. Bánh chưng bao giờ cũng gói thành cặp là tiêu biểu cho tín ngưỡng phồn thực, sự sinh sôi nảy nở của con người. Cặp bánh chưng trên bàn thờ tổ tiên mãi là nét đẹp văn hóa của dân tộc Việt Nam, nó tiêu biểu cho nền văn minh lúa nước, thuyết trời tròn đất vuông mà ông cha ta hằng nhắc tới.
Hồ Sĩ Tá