Áo tấc - một cổ phục quý đang hồi sinh

Áo tấc là tên gọi phổ biến của loại áo ngũ thân tay rộng, còn có các tên gọi khác như áo lễ, áo thụng, áo rộng... Khác với áo ngũ thân tay chẽn, áo tấc thường chỉ dùng trong các nghi lễ thuộc quan, hôn, tang, tế hay các dịp lễ hội lớn, ngày tết... chứ ít khi sử dụng trong đời sống bình thường hàng ngày. Áo tấc cũng đi kèm với khăn vấn (hoặc khăn đóng) đội đầu hay mũ tú tài đối với nam giới, mũ phượng, khăn vấn đối với nữ giới và mặc quần màu trắng, rộng (quần thụng).

Tương truyền, tên gọi “áo tấc” vốn bắt nguồn từ phần viền áo rộng đúng một tấc (khoảng 4cm). Phần thân áo được chắp nối từ năm mảnh vải kết hợp với nhau để tạo nên hai vạt trước sau và một vạt con nằm phía trong, với tay áo dài và thụng. Đây là kiểu áo may theo dáng áo viên lĩnh cổ tròn nhưng được nối thêm một dải vải đứng khoảng một tấc (4 cm) ôm lấy cổ áo. Cổ áo dựng vuông, ôm khít vào cổ và có 1 cúc ở chân cổ. Khuy áo gồm 5 chiếc bố trí hình chữ “Quảng”, làm bằng các vật liệu cứng (vàng, bạc, đồng, trân châu, ngà, đá...) và thường có màu đối lập với màu sắc áo để tạo nên sự nổi bật.

Trang phục áo tấc đã trải qua bao nhiêu thăng trầm lịch sử, có nhiều cải tiến, biến thể và thay đổi không ngừng. Nhiều nhà thiết kế đã xem áo tấc là hình mẫu ý tưởng của áo dài ngày nay. Năm thân áo tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu và bản thân người mặc. Năm chiếc khuy áo tượng trưng cho quan điểm Ngũ thường trong Nho giáo. Cụ thể, năm chiếc khuy đại diện cho 5 đức tính của bậc nam nhi là: nhân, lễ, nghĩa, trí, tín; hay quan điểm về ngũ luân, tức 5 mối quan hệ rường cột trong xã hội: vua tôi, cha con, anh em, bạn bè, chồng vợ; thậm chí còn mang cả ý nghĩa về sự giao thoa của ngũ hành: thổ, kim, thủy, mộc hỏa. 

Từ khi chế độ quân chủ sụp đổ thì áo tấc cũng dần biến mất, chỉ còn được sử dụng trong nghi lễ tế tự của một số địa phương, đặc biệt là ở Huế. Gần đây, cùng với phong trào chấn hưng quốc phục đang phát triển mạnh mẽ ở cả ba miền, chiếc áo tấc đã xuất hiện trở lại ở rất nhiều nơi, không chỉ trong các nghi thức, lễ hội truyền thống mà còn trên nhiều diễn đàn của các hội, nhóm yêu mến cổ phục dân tộc. Việc các đạo diễn đưa áo tấc vào phim cổ trang, các diễn viên, người mẫu sử dụng trọng các clip, MV ca nhạc... đã góp phần quảng bá mạnh mẽ vẻ đẹp của loại trang phục này đến với công chúng trong và ngoài nước.

Tại cố đô Huế, nhiều nhà may áo dài truyền thống cùng một số nhà thiết kế trẻ đam mê cổ phục đã khiến áo tấc xuất hiện ngày càng phong phú với nhiều loại chất liệu, hoa văn, màu sắc đa dạng. Nhiều địa chỉ chuyên may, cho thuê các loại cổ phục, trong đó có các loại áo tấc nam, nữ đã trở nên rất quen thuộc đối với du khách như Quang Hòa, Viết Bảo, Khánh Shyna, Hạnh SH, Hạnh Mai, L’art à Hué…

Ngày nay, ở cả ba miền đất nước, rất nhiều bạn trẻ đã chọn áo tấc để trải nghiệm, check in khi đi du lịch, chụp ảnh kỷ niệm, quay video clip, quay MV ca nhạc, thậm chí đã sử dụng khá phổ biến trong các dịp nghi lễ quan trọng của mình và gia đình. Chắc chắn, trong thời gian tới, áo tấc cùng với các loại áo ngũ thân tay chẽn, áo nhật bình sẽ ngày càng được yêu thích và lan tỏa mạnh mẽ, nhất là tại Huế - nơi được mệnh danh là Kinh đô áo dài Việt Nam.

TS. Phan Thanh Hải

(Tạp chí Du lịch tháng 5/2022)