Chùa Thái Lạc được xây dựng từ thời Trần, được trùng tu, tôn tạo lớn hai lần vào thời Mạc và Hậu Lê. Chùa thờ thần Pháp Vân trong Tứ Pháp nên còn có tên tự là Pháp Vân. Chùa được xây dựng theo kiểu “nội công ngoại quốc”, gồm Tam quan, sân chùa, Tam bảo, nhà Tổ, nhà Mẫu. Chùa được bài trí theo kiểu “Tiền Thần hậu Phật”, nghĩa là tượng Tứ Pháp được đặt lên trên tượng Phật.
Thượng điện chùa Thái Lạc là một trong những công trình gỗ cổ nhất Việt Nam, có từ thế kỷ XIV. Qua những lần trùng tu, một số cấu kiện bị hư hỏng đã thay đổi, nhưng kiến trúc, kết cấu vẫn hoàn toàn giữ nguyên và giữa các xà cột chính là các phù điêu gỗ còn nguyên vẹn. Ở Thượng điện chùa Thái Lạc còn giữ được bộ vì gỗ còn khá nguyên vẹn. Đây là kiểu kiến trúc khá hiếm, chỉ thấy ở chùa Thái Lạc, chùa Bối Khê và chùa Dâu. Các vì kèo gỗ ở đây đều có kích thước vừa phải, chúng là những bộ phận trụ chống chủ yếu, được nối với nhau bằng những đường xà dọc và các đường hoành để tạo thành một khung cốt vững chắc, nhằm đỡ toàn bộ lực đè của mái nhà.
Điểm đặc biệt nhất của chùa Thái Lạc là 20 bức phù điêu chạm trổ (bức cổn); qua thời gian, nay chỉ còn 16 bức là còn tương đối nguyên vẹn. Những bức chạm trổ này được gắn giữa các xà dọc thượng và xà dọc hạ, có tác dụng che kín các lớp kiến trúc và để trang trí. Những bức chạm mô tả tiên nữ đánh đàn, thổi sáo, dâng đào, tiên nữ cưỡi phượng, thổi tiêu, kéo nhị... Những nét chạm khắc bằng đục vào các thớ gỗ mà mềm mại, uyển chuyển tinh xảo, huyền ảo như tranh vẽ bằng bút. Các bức chạm được sắp xếp từ gian ngoài vào gian trong chùa, được đặt ở những nơi hứng ánh sáng tự nhiên từ trên mái chùa hoặc ánh sáng từ đèn nến trong điện, khiến cho vẻ đẹp của các bức chạm càng lung linh huyền ảo hơn.
Không chỉ là nơi sinh hoạt tâm linh của cư dân trong vùng, chùa Thái Lạc còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa tinh thần của người dân. Trước kia, đây là nơi nhân dân trong vùng tổ chức các lễ cầu đảo mỗi khi hạn hán. Hàng năm, chùa mở lễ hội Tứ Pháp (lễ hội cầu mưa), có tổ chức tế lễ và rước kiệu Tứ Pháp và nhiều hoạt động độc đáo, thu hút đông đảo người dân và du khách tham quan. Người dân tin rằng, thông qua lễ hội thì sẽ được mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
HN