Xa xa là món ăn đặc sản bình dân ở miền Trung được chế biến từ rong câu - thứ rau mọc sâu trong vùng nước lợ, nhiều nhất là vùng ngã tư. Ngã tư nhận nước mặn từ biển lên và nước ngọt từ sông Côn, sông Hà Thanh đổ về, là môi trường chua lợ thích hợp cho loài tảo sông này phát triển. Từ một bụi nhỏ, trong vòng năm ba tháng có thể lan tràn cả một vùng. Rong câu trải dài vươn từng đám lá màu hơi nâu nâu. Khi triều xuống nó nằm bẹp xuống mặt bùn, lặng lẽ.
 |
Vớt rong câu |
Có thể nói, xa xa là tinh hoa của rong câu. Muốn có một bát xa xa ngon mát, người chế biến phải qua mấy công đoạn: chọn những sợi rong câu đều, mập và trắng, ngâm nước mưa hoặc nước vo gạo vài ba hôm để tẩy bớt màu vàng và mùi biển. Nấu nhừ cho đến khi những sợi rong câu tan, nhưng không được già lửa, rong câu sẽ bị cháy vàng, sít nồi. Khi rong đã nhừ, người ta cho vào một ít phèn chua khuấy đều và đem lược trên vải. Vải thưa quá thì xa xa còn lộm cộm vì những sợi rong chưa tan; ngược lại nếu vải dày quá thì rong câu lâu xuống. Rong câu trong suốt, mềm mại như sắc thiên nhiên.
Xa xa ăn với đường thắng thành nước mới đúng cách. Đường thắng tới vừa dẻo người ta vắt vào một ít chanh, thêm một nhúm gừng giã nhỏ. Những buổi trưa hè nóng bức đang thèm được ăn một bát xa xa bỗng có tiếng rao từ xa vọng lại: “Ai xa xa không...”, chắc chắn không ai có thể thờ ơ...
Ngoài món xa xa, từ rong câu người ta có thể chế biến thành nhiều món ngon khác.
Mùa hè, khi rong câu đã đủ già, người ta vớt rong về làm sạch rồi phơi khô. Từng bánh rong câu thô đã khô được đem về hong trên khạp tre. Đó là khâu sơ chế. Rong câu thô để lâu không mốc. Những ngày giáp hạt hoặc bận bịu công việc, người ta thường ăn cháo rong câu. Cháo rong câu gồm một ít gạo, khoai và rong câu được nấu chung, sền sệt và quánh dẻo, chỉ cần nêm một ít đường hoặc muối là có thể thay cơm. Rong câu trộn với rau sống thành món rau vừa giòn thơm, vừa dễ tiêu hóa. Người ta còn nói ăn rong câu sẽ khỏi bệnh bướu cổ.
Cầu kỳ hơn là món rong câu trộn. Được ngâm lâu với nước mưa, hoặc nước vo gạo với vài trái chanh xắt lát, sợi rong câu vừa trắng lại vừa trong. Bao tử heo luộc chín thái mỏng. Một ít rau thơm thái thật nhỏ. Tất cả đem trộn đều, thêm gia vị, nước mắm ngon Gò Bồi, ớt tỏi giã nho, thế là đã có được món trộn vừa giòn vừa dai, ăn ngon như sơn hào hải vị.
NGUYỄN TẤN TUẤN