(Tạp chí Du lịch) - Một lần về Cà Mau, nếu có dịp xuôi tàu trên những con sông, cửa biển, du khách sẽ có dịp tìm hiểu và trải nghiệm về đời sống của những con người quanh năm gắn liền với sông nước. Ở đây với địa thế sông nước bao la đã sinh ra nhiều ngành nghề đánh bắt thủy hải sản khác nhau như câu, lờ, chài, lưới, vó, nò, cào, đáy…, đặc biệt là nghề đóng đáy.
Nghề đóng đáy ở Cà Mau được chia làm ba hình thức: đáy hàng cặm (hay còn gọi là hàng cạn), đáy hàng bè và đáy hàng khơi. Đáy hàng cặm được đóng ở những chỗ có mức nước sâu từ 15 - 16m, người ta đặt những cây kè từ 17 - 18m xuống lòng sông, cố định một chỗ xếp hàng từ 2 - 10 miệng đáy ngang mặt sông để thả và kéo những luồng tôm cá theo con nước chảy xiết chui vào bên trong miệng đáy. Đáy hàng bè thì đặc biệt hơn, thường được đóng ở những nơi có lòng sông sâu và nước chảy xiết, giàn đáy được liên kết bằng những chiếc ghe nổi trên mặt sông.
Nếu như đáy hàng cặm và hàng bè được đóng trên những lòng sông thì đáy hàng khơi có sự khác biệt hơn là được đóng ở ngoài biển khơi xa đất liền khoảng 8 - 20km. Người ta giăng những miệng lưới ở những nơi có lòng lạch biển, độ sâu tầm 25m. Miệng đáy rộng được làm bằng loại lưới dài, đuôi thắt, bắt cố định vào giữa hai cột đáy đã được cắm sâu xuống đáy biển. Nghề đóng đáy hàng khơi có thể hiểu đó là một nghề tương đối cực nhọc, những người ngư dân phải mưu sinh nơi đầu sóng, ngọn gió. Để có được dãy hàng khơi cao dài thẳng tắp giữa biển khơi phải là sự đấu trí với thiên nhiên về lợi dụng sức gió, sức nước, dòng chảy mới có thể dựng được những cột trụ to lớn xuống biển.
Để làm nghề đáy hàng khơi đòi hỏi phải có nhiều người cùng tham gia: người chủ đáy; người chuyên chở cá tôm, cung cấp lương thực, nước uống từ tàu đem ra điểm dựng đáy gọi là “bạn tàu”; người canh giữ đáy ở trong chòi đợi đến khi con nước thuận lợi thì thả và kéo đáy gọi là “bạn chòi”. Do đặc điểm công việc nên “bạn chòi” phải là người có kinh nghiệm về đi biển, bơi lội giỏi và gan dạ, dám đương đầu với những sóng to gió lớn và đặc biệt là phải xa nhà. Họ tá túc trên những căn chòi nhỏ treo lơ lửng trên những cột đáy. Mỗi chòi có diện tích khoảng 4 - 10m2 với từ 2 - 3 “bạn chòi” ở cùng nhau để đóng đáy, thu hoạch, quản lý và bảo vệ đáy hàng khơi. Những sợi dây thừng được mắc giữa các cột đáy với nhau là phương tiện duy nhất để những người “bạn chòi” di chuyển qua lại thả đáy và kéo đáy. Những thao tác như đi dây, đu dây, thả lưới, kéo lưới nhanh thoăn thoắt cho thấy được sự tài tình cũng như thành thạo trong công việc của họ như một người nghệ sĩ xiếc trên biển cả. Công việc của người “bạn chòi” không chỉ thế, họ còn phải thức khuya, dậy sớm, canh con nước, giặt đáy rồi lại phơi đáy. Những lúc rảnh rỗi họ cũng tranh thủ mắc câu kiếm thêm vài con cá dứa, cá ngát, cá út làm khô như để tạo thêm thu nhập cho gia đình hoặc những khi thả hồn theo con nước họ cũng có thể ngân nga vài câu vọng cổ cho vơi đi những nỗi nhớ nhà.
Hàng tháng thường có hai con nước để họ buông lưới. Tôm cá theo con nước chảy xiết mà chui vào các miệng đáy. Tới con nước đổ đáy, ghe tàu được chủ hàng cho ra vào thu gom nguồn lợi hải sản và tiếp tế lương thực, thực phẩm, nước uống… cho các “bạn chòi”. Những lúc như thế, khi tàu trở vào đất liền cũng sẽ mang theo những nguồn lợi thủy sản về cho người thân của những “bạn chòi”.
Hiện nay, Cà Mau đã có hàng nghìn miệng đáy ở các cửa biển như: Cái Đôi Vàm (huyện Phú Tân); Rạch Tàu, Rạch Gốc (huyện Ngọc Hiển). Theo chân các “bạn tàu” ra đến các địa điểm đóng đáy, du khách không chỉ thấy được sự bao la, rộng lớn của trùng khơi mà còn cảm nhận được sự chênh vênh kỳ thú của những hàng đáy ngày đêm đứng phơi mình đón đầu với những cơn sóng to, gió lớn. Du khách hãy thử cảm giác trải nghiệm với những căn chòi “tổ chim”, mạo hiểm đu người đi qua những sợi dây thừng nối liền giữa các cột đáy và cùng chung tay với các anh “bạn chòi”, bạn tàu kéo miệng đáy nặng trĩu.
Dương Kim Chuyển