Losar - Lễ hội đón năm mới của người Tạng

Văn hóa Tây Tạng phát triển dưới ảnh hưởng của nhiều yếu tố, của sự giao lưu với các quốc gia và nền văn hóa láng giềng như Nepal, Ấn Độ, Mông Cổ và Trung Quốc, nhưng chính sự tách biệt của vùng núi Himalaya đã tạo nên những giá trị khác biệt.

Năm 641 sau Công nguyên, khi Văn Thành công chúa được Hoàng đế Thái Tông của nhà Đường cho kết hôn với vua Songtsan Gampo (Tùng Tán Cán Bố), cuộc hôn nhân hòa hợp và hòa bình đã tạo nên sự trao đổi văn hóa giữa người Hán và Tây Tạng bao gồm các lĩnh vực nông nghiệp, chiêm tinh học, Phật giáo, nghệ thuật, âm nhạc… Trải qua thời gian, Phật giáo cũng đã được biến đổi thành một nhánh riêng ở Tây Tạng với ảnh hưởng của truyền thống tôn giáo Bon và các niềm tin bản địa khác.

Do môi trường sống đặc trưng ở vùng cao nguyên, người Tây Tạng chủ yếu sinh sống du mục, cùng tồn tại hài hòa với môi trường khắc nghiệt trên cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng. Chăn nuôi từ lâu trở thành cách sống độc đáo của người Tây Tạng cùng với những nghi lễ tôn giáo sâu sắc. Khi mùa màng bội thu, họ ăn mừng bằng cách nhảy múa và ca hát.

Lịch Tạng tính theo Mặt Trăng, một năm có 12 hoặc 13 tháng, mỗi tháng bắt đầu và kết thúc vào lúc trăng non. Mỗi năm tương ứng với một con vật và một yếu tố của ngũ hành. Các ngày trong tuần đều tương ứng với các thiên thể.

Theo truyền thống, đêm giao thừa của người Tạng vào ngày 29/12 lịch Tạng. Người Tạng thường chuẩn bị Lễ hội Losar trước một tháng, họ trồng sẵn cây con để đến ngày đầu tiên của năm mới có những cây nhỏ xinh như lúa mạch, hoa… dâng lên đức Phật và tam bảo.

Vào 2 ngày cuối cùng của năm cũ (gọi là Gutor), người Tạng dọn dẹp trang trí nhà cửa, đặc biệt là khu bếp được coi là “dạ dày” của gia đình. Những người phụ nữ sẽ nấu món guthuk - một loại há cảo kiểu Tạng với nhiều loại nhân bánh khác nhau. Trong bữa tối sum vầy cùng gia đình, nếu ai gặp nhân bánh có bột, muối hoặc đường thì đó là một dấu hiệu tốt, nếu là nhân ớt thì tượng trưng cho sự “nhiều lời”, sợi len tượng trưng cho sự tử tế, đồng xu sẽ mang lại sự thịnh vượng, tài lộc…

Vào ban đêm, người Tây Tạng tụng kinh và đốt đuốc, tsampa (một loại bột ngũ cốc)... tại ngã tư để xua đuổi tà ma đang ẩn nấp xung quanh.

Vào ngày thứ hai của Gutor, các nghi lễ tôn giáo sẽ được thực hiện. Mọi người đến thăm tu viện để cúng dường lên tam bảo và các bậc thầy.

Những ngày cuối cùng của năm, các khoản nợ được thanh toán; các cuộc cãi vã, mâu thuẫn được giải quyết; quần áo mới, trang sức và các loại thực phẩm đặc biệt như kapse (quẩy xoắn chiên) cũng như thức uống yêu thích là chang (bia lúa mạch) được chuẩn bị sẵn sàng...

15 ngày đầu tiên của năm mới vô cùng quan trọng với người Tạng, họ gọi là ngày Chungpa Choepa, kỷ niệm 15 ngày đức Phật khai triển thần thông. Công đức của việc thực hành pháp và nghiệp được nhân lên nhiều lần theo kinh điển và mật điển cũng như lời giáo huấn của các vị thầy.

Người Tạng tổ chức lễ hội đèn bơ, làm Torma, treo cờ cầu nguyện, mặc những trang phục nghi lễ truyền thống, dâng khăn khatas lên bàn thờ gia đình và các đấng sinh thành, các vị thầy trong tu viện với tất cả sự chân thành. Tại các tu viện diễn ra các nghi lễ chào năm mới, các khóa lễ cầu bình an, các vũ điệu cúng dường với các nghi thức tôn giáo, các nghi lễ cổ thể hiện cuộc đấu tranh giữa thiện và ác. Các Lạt ma tụng kinh và truyền ngọn đuốc qua đám đông. Mọi người thực hiện điệu nhảy của con nai và những trận chiến thú vị giữa nhà vua và quần thần... Trong suốt thời gian này, phần lớn người Tạng dành nhiều thời gian cho việc cầu nguyện, thiền định… để thanh lọc cơ thể, cúng dường Nagas, các linh hồn nước, cúng dường khói cầu mong an lành ở thế giới tự nhiên. Những buổi dã ngoại, nhảy múa, các cuộc thi cưỡi ngựa, đấu vật, bắn cung cũng diễn ra khắp nơi…

Cát Khánh