Lễ hội cầu mùa của người Dao nói chung đều có mục đích cầu mong một năm mới mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi, bội thu. Các lễ vật sử dụng trong lễ hội đều nhằm dâng lên các thần núi, thần rừng, thần nước, thần đất và trời; đồng thời, những lễ vật ấy cũng thể hiện sự sung túc của con cháu và những điều mong ước cho những vụ mùa tiếp theo.
Người Dao Tiền ở Mộc Châu, Sơn La tổ chức lễ cầu mùa bắt đầu từ ngày 30 tết âm lịch nên thường gọi là lễ hội cầu mùa ngày tết. Tuy nhiên, việc tổ chức hàng năm hay theo chu kỳ 3 năm hoặc 5 năm một lần lại tùy vào từng dòng họ chứ không có quy ước chung trong thôn bản. Lễ hội cầu mùa được tổ chức tại nhà của trưởng họ và có sự tham gia của tất cả các thành viên họ tộc. Dân bản là khách mời đến chúc mừng, chung vui cùng họ tộc và cùng cầu chúc cho họ tộc và gia chủ.
Lễ hội cầu mùa ngày tết của người Dao Tiền bản Suối Lìn, xã Vân Hồ, huyện Mộc Châu, Sơn La diễn ra từ sáng 30 tết đến mùng 2 tết. Tuy nhiên, nếu ngày mùng 2 phạm vào các ngày thìn, tỵ thì ngày hết lễ sẽ có thể lùi đến ngày mùng 4 hay mùng 6 tết nhưng nhất thiết phải là ngày chẵn.
Trước ngày diễn ra lễ hội cầu mùa của mỗi dòng họ, trưởng họ sẽ thông báo tới các gia đình trong họ. Mỗi gia đình có trách nhiệm góp gạo, rượu, gà, lợn, tiền…. tùy điều kiện kinh tế gia đình và tham gia phục vụ trong dịp lễ.
Chiều 29 tết, trưởng họ thông báo cho thanh niên trong họ chuẩn bị đồ lễ như kiếm gỗ, cây trúc, cây mía, một con sóc khô, lợn, 2 con gà, dán lại ảnh thờ, đồ thờ cúng… Những người già trong họ hướng dẫn thanh niên làm một bàn thờ. Cột bàn thờ được làm bằng bốn cây gỗ, xung quanh đan bằng nan nứa, phía bên trong đặt ba ống bầu to dùng làm bát hương. Ba bát hương thể hiện có trời có đất có con người. Tối 29 tết các thành viên trong họ có trách nhiệm đi mời tất cả bà con trong bản đến dự lễ cầu mùa vào sáng ngày 30 tết.
Rạng sáng ngày 30, các nam nữ thành niên trong họ đến nhà trưởng họ giã và nặn những chiếc bánh giống như bánh trôi không có nhân. Những chiếc bánh tròn này được đính lên trên cây trúc để tượng trưng cho sự đâm hoa kết trái. Tất cả được dựng hai bên bàn thờ, 1 bên là cây tre đơm hoa kết trái, một bên là cây mía thể hiện sự ngay thẳng, một đức tính tốt đẹp của người dân tộc Dao Tiền. Lợn, gà, rượu, sóc khô, bánh chưng, bánh mật, tiền vàng mã, giấy bản… đều được bầy lên bàn thờ.
Lễ hội cầu mùa bắt đầu, trưởng họ và thầy cúng làm lễ xin gia tiên cho làm lễ cầu mùa. Thầy cúng và trưởng họ dùng chuông lắc, kiếm chém, rung lục lạc, âm dương đi vòng quanh nhà theo hai hướng khác nhau cùng khấn thần linh. Sau đó hái một cành lộc ở ngoài vườn mang về để lên ban thờ. Thầy cúng tiếp tục cúng xin phép tổ tiên, thần linh phù hộ cho gia tộc có một năm mùa màng bội thu, gia súc đầy chuồng... Sau lễ cúng, dân bản và gia tộc cùng xòe điệu cầu mùa trước ban thờ. Mỗi khi có khách vào làm lễ, khách sẽ mang quà mừng lễ cầu mùa vào trong nhà và cùng xòe điệu cầu mùa với gia tộc. Vừa xòe vừa giao lưu ăn uống như vậy cho đến thời khắc giao thừa.
Sau thời khắc giao thừa, trưởng họ mời hai vị khách là người có uy tín trong bản và là người ngoài họ làm lễ xua đuổi tà ma. Hai người này sẽ cầm kiếm cùng chủ nhà cầm biểu tượng âm dương đi quanh nhà vung kiếm chém, kiếm phải chém sao cho lưỡi kiếm bị sứt mẻ mới thôi và khấn xua đuổi tà ma quanh nhà. Sau đó cùng đi hái lộc đầu xuân mang về kính cáo gia đình tổ tiên, cầu cho gia đình no ấm, con đàn cháu đống, mùa màng tươi tốt, súc vật khỏe mạnh đầy chuồng. Kết thúc lễ cầu, dân bản và gia tộc lại cùng nhau vui vẻ, xòe, hát cho đến hết đêm.
Tới ngày hết lễ, gia tộc thịt một con lợn to để mời tất cả người dân trong bản cùng chung vui. Trưởng họ và thầy cũng lại làm một lễ cúng đơn giản kính cáo tổ tiên, xin tổ tiên hạ lễ cầu mùa. Sau khi hạ lễ, gia tộc và người dân trong bản cùng vui hội xòe và chơi các chò trơi dân gian như đẩy gậy, leo dây, ném còn… và liên hoan cho đến khi rựou đã say, trời đã tối mới thôi.
Gia Hân