Truyền thuyết năm xưa
Có rất nhiều thuyết về tên gọi Mã Phục, nhưng thực tế khi tới đây, bất cứ du khách nào cũng dễ dàng nhìn thấy hai bên đường có hai khối đá vôi, dựng đứng chầu vào nhau như hai con ngựa nằm phủ phục. Đỉnh đèo Mã Phục bị kẹp giữa hai ngọn núi tựa như một cổng thành trước khi ra khỏi thành phố đi về 5 huyện phía Đông thành phố Cao Bằng (Trà Lĩnh, Quảng Uyên, Trùng Khánh, Hạ Lang, Phục Hòa). Khung cảnh xung quanh đèo Mã Phục đẹp hút hồn, một bên là vách núi cheo leo, một bên lại là vực sâu thăm thẳm. Chính độ hiểm trở tạo nên nét kỳ thú có một không hai ở đây.
Ai lên đèo cũng đều biết tới chuyện tráng sĩ Nùng Trí Cao đã lãnh đạo nhân dân địa phương chống lại nhà Tống ở phía Bắc vào giữa thế kỷ 11. Tích xưa kể rằng, trong một lần tuần tra biên giới trở về, đến địa phận xã Quốc Toản, huyện Trà Lĩnh ngày nay, gặp con đèo cao quanh co, dốc đứng án ngữ trước mặt, ngựa của Nùng Trí Cao bị khuỵu chân không thể đi tiếp được nữa. Từ đó dãy núi được đặt tên là Án Lại và con đèo được đặt tên là Mã Phục (ngựa quỳ).
Giá trị di sản địa chất độc đáo
Theo các chuyên gia, đèo Mã Phục là điểm di sản địa chất độc đáo. Khoảng 260 triệu năm trước khu vực này có nhiều núi lửa hoạt động ngầm dưới biển. Dung nham núi lửa phun lên trong nước biển bị nguội đột ngột tạo thành các cầu gối xếp chồng lên nhau với nhiều kích thước và màu sắc.
Tại đèo Mã Phục, chỗ tiếp xúc với đá vôi (màu trắng) có thể thấy một loại đá khác màu xanh đen hình cầu (bazan cầu gối) là minh chứng tuyệt vời cho sự tiến hóa và thay đổi của trái đất, xứng đáng là di sản địa chất đặc sắc.
Chợ phiên trên đỉnh đèo
Có lẽ, không một con đèo nào lại đặc biệt như đèo Mã Phục, nơi có những phiên chợ họp ngay trên đỉnh đèo. Cứ 5 ngày một phiên vào mùng 3, 8, 13, 18, 23, 28 hàng tháng, những người Nùng, Tày, Dao từ các bản làng xa xôi lại vượt núi, gánh hàng lên họp mặt, từ hạt dẻ Trùng Khánh, dao cuốc xẻng Quảng Uyên... Một đặc sản nổi bật tại phiên chợ đó chính là thịt bò, luôn được du khách yêu thích lựa chọn mua về làm quà. Những chàng trai cô gái được dịp hát Sli trong sương bay...
Chinh phục đèo Mã Phục, ngắm nhìn thiên nhiên toàn cảnh và mua đặc sản Cao Bằng ngay tại chợ phiên trên đỉnh đèo chính là một trải nghiệm vô cùng lý thú đối với mỗi du khách khi đến đây.
HN