(Tạp chí Du lịch) - Làng Gạ có gốc cây đề
Có sông tắm mát, có nghề thổi xôi…
Làng Gạ có nghề thổi xôi từ bao giờ đến nay không ai còn nhớ (có người bảo gần trăm năm, có người lại bảo vài trăm năm). Chỉ biết gần như trong làng ai cũng có thể nấu xôi, làm bánh giày, bánh dậm, nấu rượu nếp. Con gái học nấu xôi từ mẹ, mẹ học từ bà ngoại…, gánh xôi đời người cứ thế mà dưỡng nuôi biết bao thế hệ trong gia đình.
Người ta ước tính làng Kẻ Gạ có hơn 1.700 gia đình làm nghề nấu xôi và gần 3.000 người đưa xôi đi khắp các ngõ ngách của đất Hà Thành. Người làng Gạ nấu nhiều loại xôi như xôi xéo, xôi lạc, xôi đỗ xanh, xôi gấc, xôi dừa… Xôi làng Gạ cũng được dùng cho bữa ăn sáng, tiệc cưới, tiệc sinh nhật, tiệc chiêu đãi, và có khi nắm xôi be bé thơm ngon ấy còn được người ta dùng làm tấm quà biếu ấm lòng.
Xôi Kẻ Gạ ngon là nhờ vào nếp cái hoa vàng và nếp dâu keo (loại hàng đầu để nấu xôi) được trồng trên chính cánh đồng Phú Thượng. Ngày xưa, người Kẻ Gạ chỉ nấu xôi đậu xanh và xôi gấc chứ không nấu nhiều loại xôi như bây giờ. Xôi dậy mùi nếp thơm.
Để xôi thật ngon phải qua nhiều công đoạn. Gạo nếp cái hoa vàng hạt mẩy đều, ngâm chừng 4 - 5 giờ rồi đem vo thật sạch cho hết mùi chua, để ráo nước. Nếu là xôi đỗ xanh thì chọn loại đỗ mẩy hạt, đã bóc vỏ xanh, ngâm trên 4 giờ, đãi cho thật kĩ đến khi hết nước trắng để tránh ôi thiu rồi trộn đỗ và nếp đã vo cho thật đều. Khi nấu xôi, lửa phải đều. Xôi gần chín thì mở nắp, vẩy chút nước rồi nhẹ lửa cho đến khi chín. Xôi ngon là xôi đủ độ dẻo, hạt xôi bóng, no tròn, đậu không nát, ánh vàng tươi lẫn đều với hạt xôi trắng. Với xôi gấc thì phức tạp hơn, thời gian ngâm gạo khoảng hơn ba giờ rưỡi, bột gấc bóp nhuyễn với rượu trắng, trộn đều với gạo, thêm muối, đường… Xôi chín dỡ ra thúng, dưới lót bọc mút hoặc thiếc, trên đậy vỉ cói, ủ lá sen tươi để xôi nóng và thoảng thoảng hương lá sen. Từng nắm xôi được gói trong lá dong, lá sen, lá chuối tươi lau sạch trao tay khách. Khi gói lá mở ra, hương thơm xôi Kẻ Gạ thoang thoảng bay lên không lẫn vào đâu được.
Những người nấu xôi ngon nhất làng là cụ Nguyễn Thị Thẻ, cụ Phạm Thị Tòng, cụ Trần Thị Cương, cụ Nguyễn Thị Châu… Nắm xôi nho nhỏ, thức ăn sáng dân dã của người Hà Nội đã được các nhà hàng, khách sạn lớn như Sofitel, Hilton, Daewoo, Horizon... đặt mua. Gánh xôi đời người của các mẹ, các chị không chỉ giúp mỗi gia đình của làng Gạ xưa qua cơn đói kém mà ngày nay còn giúp họ làm giàu.
Vào lúc chiều muộn hay sáng sớm, chỉ đến đầu làng Gạ thôi đã thấy hương xôi nếp lan tỏa khắp làng trên xóm dưới…
Nằm bên bờ Nam sông Hồng, trước đây phường Phú Thượng thuộc huyện Từ Liêm, nay thuộc quận Tây Hồ, gồm ba xã cũ là Phú Gia (tên nôm là làng Gạ), Thượng Thuỵ (làng Bạc) và Phú Xá (làng Xù) hợp lại.
Nguyễn Thị Việt Hà
Tạp chí Du lịch tháng 6/2016