Sao la là loài móng guốc nhưng có vẻ bên ngoài giống linh dương. Sao la được phát hiện năm 1992 trong một chuyến khảo sát tại rừng Vũ Quang, Hà Tĩnh, khu vực gần biên giới Việt – Lào. Khi tìm thấy một hộp sọ có chiều dài bất thường với cặp sừng thẳng tại nhà một thợ săn. Tuy nhiên, tới nay những thông tin về sinh cảnh và tập quán của sao la vẫn còn rất hạn chế đối với giới khoa học. Năm 2010, người dân địa phương đã bắt được một cá thể sao la tại tỉnh Bolikhamxay thuộc Trung Lào, nhưng cá thể đã chết vài ngày sau đó. Trước đó, bằng chứng cuối cùng về sao la sống trong tự nhiên được lưu lại là hình ảnh một cá thể sao la do bẫy ảnh ghi lại vào năm 1999 cũng tại Bolikhamxay.
Ông Nick Cox, quản lý Chương trình Loài của WWF - Greater Mekong cho biết; “Sao la là loài động vật vô cùng nhút nhát, hiếm khi có thể bắt gặp được chúng. Mặc dù sao la cư trú trong một vùng rất hẹp nhưng vẫn chưa có nhà khoa học nào tận mắt nhìn thấy chúng trong tự nhiên. Các cá thể sao la bị bắt đều không sống được trong điều kiện nuôi nhốt.”
Do đặc tính lẩn trốn con người nên các nhà khoa học chưa thể đánh giá được số lượng chính xác của quần thể sao la. Theo ông William Robichaud, điều phối viên Nhóm nghiên cứu sao la phỏng đoán: “Trường hợp khả quan nhất, có thể vẫn còn khoảng vài trăm cá thể sao la ở ngoài tự nhiên, xấu nhất thì chỉ còn khoảng vài chục cá thể.”
Mặc dù việc phát triển các cơ sở hạ tầng đang xâm lấn sinh cảnh sống của sao la, nhưng mối de dọa lớn nhất với loài vật này vẫn là các hành vi săn bắt trộm. Sao la thường bị dính bẫy của thợ săn, vốn dùng để săn bắt các con vật khác như hươu, mang, lợn rừng… Những loài này đem lại lợi nhuận lớn hơn trên thị trường buôn bán động vật hoang dã do nhu cầu về thuốc đông y và thị trường ẩm thực tại Việt Nam và Lào.
Sau khi tìm ra sao la, Việt Nam và Lào đã xây dựng một mạng lưới các Khu bảo tồn (KBT) tại vùng sinh cảnh của sao la. Một số KBT đã thực hiện các biện pháp hiệu quả để ngăn chặn nạn săn bắn trộm. Tại KBT sao la tỉnh Thừa Thiên - Huế, WWF hiện đang hỗ trợ một phương pháp tuần tra rừng mới, đồng quản lý bởi WWF và KBT bước đầu đã cho nhiều kết quả tích cực. Từ tháng 2/2011, trong quá trình đi tuần tra rừng trong KBT, các cán bộ tuần tra đã dỡ bỏ được hơn 12.500 bẫy và gần 200 lán của các nhóm lâm tặc.
TS. Barney Long, chuyên viên về loài ở châu Á của WWF - Mỹ cho biết: “Chính phủ Việt Nam và Lào rất cần thành lập các khu bảo tồn xung yếu. Tuy nhiên, nếu không nỗ lực để thực hiện các biện pháp quản lý mới nhằm bảo vệ sinh cảnh của sao la thông qua việc phá bỏ các bẫy săn bắt trộm, các khu bảo tồn này sẽ chỉ còn là những đường vẽ trên bản đồ mà thôi.”
Tính khẩn cấp về những nỗ lực cứu loài sao la càng tăng lên khi tê giác Java – một loài biểu trưng khác của Việt Nam được tuyên bố đã bị tuyệt chủng khi cá thể tê giác cuối cùng bị giết bởi những kẻ săn trộm vào năm 2010.
Saola được coi là một trong những biểu tượng đa dạng sinh học của Trường Sơn, dãy núi chạy dọc biên giới Việt Nam - Lào. Đây là khu vực có độ đa dạng sinh học cao, bao gồm nhiều loài quý hiếm trong đó có những loài đặc hữu không thể tìm thấy nơi khác trên hành tinh này. Ngoài sao la, hai loài hươu là mang lớn và mang Trường Sơn cũng lần lượt được phát hiện tại các khu rừng rậm rạp vào năm 1994 và 1997.
Ông Rochichaud phát biểu: “Rất may mắn là sao la không phải là loài thú hoang dã trong danh sách bị săn lùng. Nhưng chúng ta vẫn cần hành động nếu không muốn một trong những loài thú hiếm và lớn nhất thế giới đang lặng lẽ bị dồn đến đường cùng do sự thỏa hiệp của chính chúng ta.”
Nguyễn Vũ